دیوان امیر نظام‌الدین علیشیرنوایی‌فانی

امیرعلیشیر اشعار بسیاری به دو زبان فارسی و ترکی جغتایی(ازبکی) دارد. تخلص او در اشعار ترکی «نوایی» و در اشعار فارسی «فانی» است.

این دیوان مرکب است از غزلیات و مقطعات و مفردات و رباعیات و معمیات، ولی در آن از نوع قصیده و مثنوی شعری نیست. فانی شیفته و فریفته خواجه شمس‌الدین حافظ شیرازی است و در مکتب عرفانی و ادبی خواجه سیر می‌کرده و به همین لحاظ بیشتر آثار او تتبع و استقبال از غزلیات خواجه است. گذشته از این، در طرز سخن از مکتب جامی و امیرخسرو دهلوی و خواجه حسن دهلوی و شیخ سعدی هم بسیار متأثر است.

بریده‌ای از کتاب دیوان امیر نظام‌الدین علیشیرنوایی‌فانی

نوایی را صرفاً به حیث یک وزیر دانشمند بر شماریم، بل او را یکی از عارفان جامعه‌شناس سده نهم هم برشماریم که عرفان را بر مبنای داده‌های عرفانی پیش از مغول از خردسالی تجربه می‌کرده و جامعه را نیز در دیوان سده نهم هجری دریافته است. از چنین عارفی بر می‌آید که سید قاسم انوار تبریزی را نه‌تنها به تعاون در شریعت متهم نکند، بل مزار او را آبادان سازد تا دیگران را به فیض درک عمیق لنگر نشینان برساند.