انوار بازنوشته

“انوار بازنوشته”، دریچه‌ای است به دنیای پررمز و راز عاشورا و روایاتی که قرن‌ها داستان این واقعه مهم تاریخی را بازگفته‌اند. این کتاب، که چونان مسافر زمان، خواننده را از آغازین لحظات شکل‌گیری روایات عاشورا در سال 61 هجری قمری تا قرن هفتم هجری همراهی می‌کند، تلاشی است برای کشف چگونگی تاثیرپذیری متقابل این داستان‌ها از یکدیگر.

در این سفر ادبی، صافی با بهره‌گیری از نظریۀ فزون‌متنیت ژرار ژنت، نشان می‌دهد که چگونه هر روایت، با افزودن بخشی جدید به داستان، زمینۀ پیدایش یک بازنویسی تازه را فراهم می‌آورد. “انوار بازنوشته”، نه فقط یک کتاب تاریخی است، بلکه ماجراجویی‌ای است در دل تاریخ و ادبیات، که نشان می‌دهد چگونه روایات عاشورا به مرور زمان تکامل یافته و به شکل‌های گوناگون بازنویسی شده‌اند.

بریده‌ای از کتاب انوار بازنوشته

هنگام بررسی روایت‌های عاشورا به نام متونی برمی‌خوریم که یا امروزه هیچ اثری از آن باقی نمانده یا از طریق متون دیگر، بخش‌هایی از آن به دست ما رسیده است. این متون که در واقع خاستگاه اصلی روایت‌های عاشورایی در کتب تاریخی سده‌های سوم به بعد است، پیش‌متن‌های دست اول به شمار می‌روند. اطلاق پیش‌متن به این روایت‌ها اندکی با اغماض و ساده‌انگاری است؛ چرا که به دلیل از بین رفتن این متون یا نقل به‌واسطه، نمی‌توان با قاطعیت گفت که متون متأخر، روایت‌های این کتب را عیناً به ما رسانده‌اند یا با دگرگونی و دخل و تصرف. به بیانی دیگر، نمی‌دانیم که رابطه متون متأخر با این متون از نوع فزون‌متنیت است یا بینامتنیت. نکته قابل توجه دیگر این است که آیا می‌توان این متون را اولین حلقه روایت‌های عاشورا دانست یا این‌که باید در جستجوی پیش‌متن‌های دیگر باشیم. پاسخ به این پرسش از این جهت دشوار به نظر می‌رسد که دست‌آویز متنی برای آن نداریم؛ این متون به طور کامل در اختیار ما قرار ندارند تا با تکیه بر شواهد و قرائن متنی بتوان پیش‌متن‌های احتمالی آن را حدس زد. بنابراین برای روشن کردن این مسأله، ناگزیریم به شواهد و قرائن برون‌متنی متوسل شویم.