سرای انقلاب

معصومه جعفرزاده در کتاب سرای انقلاب، به بررسی نقش بازار شهر تبریز در پیروزی انقلاب پرداخته است.

از شرایط بااهمیت و تأثیرگذار در پیروزی یک گروه مخالف در منازعه با حکومت وقت این است که به لحاظ مادی و اقتصادی به نظام حاکم وابستگی نداشته و مستقل باشد. هر نهضتی برای سازماندهی و اقدامات انقلابی نیازمند منابع مالی فراوانی است، زیرا در هر انقلابی تعداد زیادی از افراد درگیر مبارزه‌اند و مقدار زیادی اقدامات پنهان انقلابی وجود دارد که باید از لحاظ مالی تغذیه شوند. با توجه به سیاست‌های رژیم شاه مبنی بر نوسازی به سبک غربی و ترویج فرهنگ غربی همچون ایجاد فروشگاه‌های بزرگ زنجیره‌ای در جامعه و تحت فشار قرار گرفتن اقشار مذهبی به ویژه بازاریان این امر موجب نزدیکی بیشتر این دو نهاد گردید. این اتحاد سبب شد بازار به‌عنوان یک نهاد سنتی، نقش به سزایی چه از لحاظ مالی و اقتصادی و چه از لحاظ سیاسی ایفا کند. از لحاظ سیاسی موقعیت بازار و جمعیت آن نقش مهمی در شکل‌گیری تظاهرات مردمی داشت. بازاریان چند صد مغازه در بازار تبریز داشتند و با جمعیت زیادی از مردم در ارتباط بودند. هرگاه که اتفاقی می‌افتاد بازار را بسته و در مساجد تجمع می‌کردند.

مهم‌ترین ابزار بازار برای بیان اعتراض خود در بستن مغازه‌ها و تحصن تجلی می‌یافت. وقتی خبر بسته شدن مغازه‌ها توسط بازاریان و تحصنشان، در شهر پخش می‌گردید، نشان این بود که اعتراضی گسترده در راه است. چراکه بسته شدن بازار خبر از اختلال زندگی عادی مردم را می‌داد. درواقع بسته شدن بازار مانند یک شبکه خبری وسیع عمل می‌کرد، آن هم زمانی که خبری از وسایل ارتباط جمعی نبود.

تعطیلی بازار باعث نارضایتی مردم و اعتراض به دولت می‌شد و تا حدی زمینه شکل‌گیری تظاهرات مردمی را فراهم می‌کرد. تنها کانال بسیج بازاریان در اتحاد با سایر گروه‌ها، مساجد بودند و مساجد محل امنی را برای بازاری‌ها فراهم کرده بودند تا گردهم آیند و به مخالف با رژیم پرداخته و فشارهای حکومت را افشا کنند. از لحاظ اقتصادی نیز بازار نقش مهمی در پشتیبانی و حمایت از مبارزات انقلابی و انقلابیون داشت.

با توجه به مسائل ذکر شده در خصوص بازار، مجموعه‌ای مدون از نقش و فعالیت‌های بازاریان مبارز در پیروزی انقلاب اسلامی موجود نبود و نقش این طبقه از جامعه در پیروزی انقلاب داشت از خاطره‌ها پاک و یا کمرنگ می‌شد. بر همین اساس نویسنده تصمیم به نگارش طرح موضوع نمود ، تا بتواند به نقش بازار و بازاریان تبریز در پیشبرد اهداف نهضت روحانیت و پیروزی انقلاب اسلامی بپردازد. او برای نگارش کتابش از راه‌های مختلف تحقیقاتی اعم از کتابخانه‌ای، میدانی و اسنادی بهره برده است.

بریده‌ای از کتاب سرای انقلاب

بازار در طول تاریخ به عنوان ستون اصلی اقتصاد جامعه محسوب می‌شده است. از سویی دیگر وجود چندین مدرسه دینی و مساجد در داخل خود بازار تبریز نشان‌دهنده علاقه مردم به دین اسلام بوده است. بازاریان، علم تجارت را با ارادت اهل بیت در هم آمیخته‌اند، تا جایی که که اگر پای ارادتشان به میان بیاید، دست از مال و جان بشویند و تمام هست و نیست خود را در طبق اخلاص بگذارند و فدای ارادتشان بکنند. بازار قلب تپنده اقتصادی و سیاسی جامعه ایران بوده است. اما هر جا که منافع مردم و جامعه به خطر افتاده و علما خواسته‌اند که حرکتی علیه ظلم و جور انجام بدهند، پای اصناف به میان آمده تا با تعطیل کردن بازار، فشار بیشتری را به ستون اقتصادی دولت وارد کنند و حکومت را مجبور به پذیرش آرایشان نمایند. چراکه بازار مرکز خرید و فروش ارزاق مورد نیاز مردم بوده و همچنین عایدات دولتی را تأمین می‌کرده است. گاهی تعطیلی چند روزه‌اش آن‌چنان ضربه محکمی بر پیکره نظام وارد می‌کرد که دولت مجبور می‌شد در مقابلشان کوتاه بیاید. با ورق زدن برگ‌هایی از تاریخ می‌توان به نقش بازار تبریز و اصناف آن پی برد. تاریخ این سرزمین خوب به خاطر دارد که اصناف بازار بزرگ تبریز هر جا لازم بوده به کمک آزادی‌خواهان شتافته‌اند و از ایفا کردن نقش خود غافل نشده‌اند. قصه مبارزات تبریز قصه امروز و دیروز نیست. قصه مبارزات اصناف تبریز، قدمتی هم‌پای خود بازار دارد. اگر در بازار قدم بزنیم از خشت خشت دیوارهای آن می‌توان صدای حاج مهدی کوزه‌کنانی، علی میسیو، حاج اسماعیل خرازی را شنید که زیر علم یا ابوالفضل ستارخان گرد آمده‌اند تا کمر ظلم را بشکنند و در این راه از جان و مالشان گذشته‌اند...