ماتی‌خان

ماتی خان نوشته‌ی عبدالرحمن اونق، داستانی تاریخی است که به ماجرای استقرار اجباری قبیله‌های ترکمن در نزدیکی رود اترک می‌پردازد. این رمان، حکایتی واقعی از مردمان نجیب و آزاده‌ای است که با دخالت‌های مأموران حکومت پهلوی از اصل خود دور می‌شوند و همین موضوع آن‌ها را به وحشت می‌اندازد.

رضا شاه در طول سلطنت خود اقدامات بسیاری در خصوص اقوام مختلف ایران صورت داد که سرکوب و استقرار قبایل ترکمن یکی از بی‌رحمانه‌ترین آن‌ها بود. او برای موفقیت در طرحی که داشت سنگدل‌ترین نیروهای خود را مأمور می‌کرد، کار به جایی رسید که مردم ترکمن حتی برای رفت و آمد نیز باید از مأموران رضا شاه اجازه می‌گرفتند.

تا به امروز داستان‌های اندکی درباره‌ی این اتفاق تاریخی و مهم نوشته شده است و به همین روی می‌توان رمان ماتی خان را یک اثر استثنایی در ادبیات داستانی ایران دانست. عبدالرحمن اونق این موضوع را محور اصلی کتاب خود قرار داده است و شما را با خود به سال‌های نخست حکومت رضا خان پهلوی می‌برد.
ماتی خان زمانی شروع می‌شود که به ریش سفیدان ترکمن خبر می‌دهند حکومت قصد دارد در تمامی قبیله‌های مرزنشین مرزبانی بسازد. ماتی خان به عنوان یکی از بزرگان قبایل این موضوع را به مردم خود می‌گوید. ترکمن‌ها تا آن روز چیزهای جالبی از مأموران حکومتی نشنیده بودند برای همین دچار وحشت می‌شوند و… .

بریده‌ای از کتاب ماتی‌خان

عروس یا شماق خودش را محکم‌تر کرد و مشغول شستن برنج شد. آی جمال برای اینکه نگرانی‌اش را نشان ندهد صدایش را بلندتر کرد و گفت: «ان‌شاءالله که خیره ماتی خان آدمی نیست که شب را بی‌جهت جایی بمانه خبر مهمی باید باشه که این همه معطل کرده بعد نگاهی به آسمان انداخت و با خود: گفت تا غروب وقت زیادی نمانده. یعنی امروز هم نمی‌آد؟ او که میدانه ما اینجا چقدر نگرانش میشیم.»