سید غلامرضا سعیدی، جلد 4

کتاب سید‌ غلامرضا سعیدی نوشته اکبر خوشزاد، از مجموعه کتاب شخصیت‌های مانا است که به بررسی کوتاهی از زندگی و فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی سید غلامرضا سعیدی پرداخته است. محدودۀ زمانی این اثر از بدو تولد وی در سال 1275ش، مطابق با 1314ق، تا زمان فوتش در سال 1367ش است.

او با عمری نزدیک به یک قرن شاهد وقایع مهمی در تاریخ ایران و جهان بوده است که از آن جمله می‌توان به انقلاب مشروطیت، جنگ جهانی اول و دوم و تأثیرات آن بر ایران و جهان، استقلال کشورهای مسلمان، ملی شدن صنعت نفت در ایران، و پیروزی انقلاب اسلامی ایران اشاره کرد.

در دورانی که تفکرات سکولاریسم و کمونیسم در جهان گسترش می‌یافت، وی، متأثر از سید جمال‌الدین اسدآبادی و اقبال لاهوری، تحولی در افکار خود ایجاد کرد و با نگرشی جدید، هویت مذهبی و ملی خود را بازیافت. او با دیدی انتقادی به فرهنگ غرب در آگاهی‌ بخشی به مسلمانان تلاش بسیاری کرد. سید غلامرضا سعیدی با تسلط بر چند زبان خارجی و شرکت در مجامع و کنفرانس‌های بین‌المللی اسلامی، با رهبران مسلمانان جهان بحث و تبادل‌ نظر می‌کرد. وی نقش فعالی در احیای تفکر دینی و بازیابی هویت اسلامی در عصر حاضر دارد.

این اثر شامل بخش‌هایی دربارۀ دوران کودکی و تحصیل در مدرسۀ شوکتیۀ بیرجند و فعالیت‌های علمی و فرهنگی سعیدی در قم و تهران، مانند همکاری با مجامع مذهبی چون جمعیت اتحادیه مسلمین و دارالتبلیغ اسلامی قم و حسینیۀ ارشاد است. به‌ دلیل توجه خاص سعیدی به مشکلات مسلمانان شبه‌ قارۀ هند، بخشی از کتاب نیز به موضوع استقلال پاکستان اختصاص یافته است. علاقۀ بسیار وی به علامه اقبال لاهوری و آثاری که دربارۀ اقبال منتشر کرده، بخش دیگری از این کتاب است. به مسئلۀ فلسطین و صهیونیسم نیز، که از دغدغه‌های سعیدی بود، جداگانه پرداخته شده است.

سعیدی در میان اندیشمندان دینی فردی شناخته‌ شده است، اما نسل جوان امروز کمتر با او آشناست. با آنکه وی تألیفات و ترجمه‌های بسیاری دارد، دربارۀ خود کمتر سخن گفته است؛ به همین دلیل اطلاعات زیادی دربارۀ زندگی‌اش در دست نیست. بیشتر مطالب موجود مربوط به گفت‌وگوی وی با مجلۀ کیهان فرهنگی، در سال 1363‌، چهار سال قبل از فوتش، است که آن هم، به‌ دلیل کهولت سن ایشان، به اجمال برگزار شده است. مقالاتی که پس از فوت سعیدی انتشار یافته‌اند نیز از این گفت‌وگو بهره برده‌اند.

منبع اصلی این پژوهش همان گفت‌وگوست که شامل مختصری از زندگی و آرا و نظریات اوست. علاوه بر آن، چند سند از فعالیت‌های سیاسی و فرهنگی ایشان در مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی موجود است که از آن‌ها در نگارش مقاله‌ای با عنوان «گذری بر زندگی و آثار سید غلامرضا سعیدی» استفاده شده است. همچنین دختر وی، عالیه‌ سعیدی، در مقاله‌ای با عنوان «صریح، صمیمی، با فضیلت، و دانشمند» به بخش‌هایی از زندگی سعیدی می‌پردازد. سید هادی خسروشاهی و محمدجواد حجتی کرمانی، از شاگردان وی، نیز مقالاتی به یاد استاد منتشر کرده‌اند که شامل خاطراتی کوتاه از اوست.

همچنین از کتاب حاج مهدی سراج انصاری، ستاره‌ای درخشان در عرصۀ مطبوعات دینی، نوشتۀ‌ رسول جعفریان، در بخش شرح اقدامات سعیدی در اتحادیۀ مسلمین استفاده شده و در تبیین آرا و نظریات نیز به تألیفات و ترجمه‌های ایشان توجه شده است: خطر جهود برای جهان اسلام و ایران، اندیشه‌های اقبال لاهوری، مفخر شرق سید جمال‌الدین اسدآبادی، فریاد فلسطین، و کمونیسم و اخلاق از آن جمله است.

بریده‌ای از کتاب سید غلامرضا سعیدی

سعیدی معتقد به منطق زمان بود. این اصطلاح برای سعیدی مفهومی خاص داشت. او پرورش انسان‌ها و آگاه شدن آنان و نیز بهره‌گیری از اندیشمندان هر عصر را منطق زمان می‌دانست. به نظر وی: «منطق زمان همین است که بنده، سید غلامرضا سعیدی نوزادی، دست‌ پروردۀ همۀ این فضلا، نظیر مرحوم آقا شیخ ‌هادی مجتهد، هستم. من از او بهره‌ها بردم. او، برخلاف خیلی‌ها، مرد بسیار جهان‌شناسی بود و ما را با روح اسلامی آشنا کرد و اگر او نبود، شاید در مقابل آن مخالفین چیزی برایمان نمانده بود. چنین شخصیتی و امثال آن‌ها ما را از خطر انحراف دور نگه داشتند، ولی بنده، بعد از آنکه به تهران آمدم و هم‌فکرهای خودم را دیدم، احساس کردم که منطق زمان همین است که یک بچه‌ دهاتی اهل نوزاد را جوری بار آورده که با خیلی از همشهری‌هایش اختلاف فکری دارد. با آنکه پانزده تا هفده سال از او بزرگ‌ترند و اطلاعات بیشتری دارند، ولی اختلاف فکر دارد. حالا دنیا را شناخته. منطق اسلام را توانسته درک کند که با چه ابزاری قابل پیاده شدن است، این منطق زمان است.» او با مطالعۀ مقاله‌ای از یک مبلغ اسلامی ساکن منچستر انگلستان، که در یکی از مجله‌های اسلامی در سال‌های 1316 - 1317 نوشته شده بود، در خود تحولی احساس کرده و آن را منطق زمان می‌داند. این نویسندۀ انگلیسی در آن مقاله می‌نویسد اگر قرآن کریم هیچ امتیازی بر داستان‌های تورات و انجیل نداشت و فقط یک جمله می‌داشت، کافی بود که آن را مفتاح سعادت بشر بدانیم.