ادبیات ایران و آیین شبیه‌خوانی

کتاب ادبیات ایران و آیین شبیه‌خوانی، اثر محمدحسین ناصربخت، کتابی خواندنی در معرفی نمایش‌های مذهبی ایرانی، شبیه‌خوانی و تعزیه و تاثیر و تاثر متقابل آن‌ها و ادبیات بر یکدیگر است.

نمایش و ادبیات رابطه‌ی تنگاتنگی با یکدیگر دارند. یکی از بارزترین وجوه این ارتباط در کلماتی است که در ادبیات خاص یک نمایش به کار برده می‌شود. در ایران نمایش‌های گوناگونی داریم. اما از میان آن‌ها می‌توانیم به معروف‌ترین‌ها یعنی شبیه‌خوانی و تعزیه اشاره کنیم. نمایشی که محور اصلی آن واقعه عاشورا و شهادت امام حسین (ع) است. مراسم شبیه‌خوانی یا تعزیه، از چنان قدرت و نفوذی برخوردار است که حتی پیروان سایر ادیان و مذاهب در ایران و بیگانگان را نیز تحت تأثیر قرار داده است؛ چنان که پیتر چلکووسکی، مستشرق امریکایی، آن را با عنوان «نمایش بومی پیشرو ایران» معرفی می‌کند. محمدحسین ناصربخت در کتاب ادبیات ایران و آیین شبیه‌خوانی، این دو آیین را معرفی و بررسی می‌کند. هر کدام از فصول کتاب ادبیات ایران و آیین شبیه‌خوانی، یه یکی از انواع تاثیرات ادبیات بر بر تعزیه پرداخته است و مثال‌های بسیاری نیز دارد.

بریده‌ای از کتاب ادبیات ایران و آیین شبیه‌خوانی

شبیه‌خوانی، یا چنان که عوام آن را می‌نامند، «تعزیه» نمایشی است که به همت ایرانیان شیعه‌مذهب بر محور واقعه عاشورا و شهادت امام حسین (ع)، پیشوای سوم شیعیان، شکل گرفت. بعدها داستان‌های دیگری از زندگی پیامبران، ائمه، اولیا و یارانشان، و نیز داستان‌هایی با مضامین اخلاقی، حماسی، و غیره به آن افزوده شد. تعزیه نمایشی مذهبی و آیینی و بخشی از مراسم عزاداری شیعیان برای بزرگداشت اولیای دین است، که هر سال به مناسبت‌های گوناگون، به‌ویژه در ماه‌های محرم و صفر، اجرا می‌شود. این مراسم دارای چنان قدرت و نفوذی است که حتی پیروان سایر ادیان و مذاهب در ایران و بیگانگان را نیز تحت تأثیر قرار داده است؛ چنان که پیتر چلکووسکی، مستشرق امریکایی، آن را با عنوان «نمایش بومی پیشرو ایران» معرفی می‌کند. این نمایش، که ساخته عوام بود، بعدها توجه خواص و دربار را نیز به خود جلب کرد. به‌ویژه در دوران قاجار از حمایت رسمی دولت برخوردار شد؛ تا جایی که سرانجام در اواخر سال ۱۲۹۰ ه.ق عمارت مشهور «تکیه دولت» با ساختمانی مدور برای آن ساخته شد. تماشاخانه‌ای که اداره نمایش‌های آن بر عهده تعزیه‌گردان دربار، ملقب به معین‌البکا، بود، و برترین تعزیه‌خوانان کشور بر روی صحنه آن می‌رفتند. مجالس آن زیر نگاه نکته‌سنج شعرا، علما، و موسیقی‌دانان طراز اول پیرایش می‌یافت.