هنر و گفتمان اقلیت

کتاب هنر و گفتمان اقلیت نوشته بابک روشنی‌نژاد است. کتاب هنر و گفتمان اقلیت را انتشارات سوره مهر برای علاقه‌مندان به هنر منتشر کرده است.

بسیاری از موضوعاتِ طرح‌شده در کتاب بیشتر به قصدِ روشن‌کردن و نشان‌دادنِ شماری از بدفهمی‌هایی آمده‌اند که امروزه در دایرهٔ فرهنگی و هُنری ما بدل به الگوهایی مسلط شده‌اند. شک کردن در این سرمشق‌ها موردی‌ست که می‌تواند سببِ آشکارشدن بسیاری از زوایای پنهان و مسایل آسیب‌شناختی شرایط فرهنگی ما شود و زمینه را برای کارِ نقادی فراهم کند. مقالهٔ «مرگ مؤلف/ بازگشت مؤلف» را به‌دلیلِ همین ناهمخوانی میانِ الگوی مستقر با آنچه در واقعیت رخ می‌دهد نوشته‌ است.

نویسنده می‌گوید موضوعات و عناوینی که دست‌مایهٔ بخش عمده‌ای از فصل‌های کتاب را فراهم کرده‌اند به‌سهم خود در ربط و نسبت با مسألهٔ مشروعیت و نحوهٔ تغییرِ مناسبات قدرت هستند و به‌همین سبب هم باید اشاره کنم که فصل‌های کتاب به‌نوعی وابسته‌اند به مقالهٔ «هُنر و قدرت».

بریده‌ای از کتاب هنر و گفتمان اقلیت

پیدایش شکل‌ها و گونه‌های هُنری متفاوت و محوریت‌ِ گفتمان‌های هُنری مسلط از جمله مواردی هستند که نسبتِ قابل بحثی با نحوهٔ توزیعِ قدرت در جامعه دارند. رویکردهای هُنری بسیاری را می‌توان برشمرد که به‌صورتی آشکار محصولِ مناسباتِ قدرتِ سیاسی و نیز چگونگی سلطهٔ عواملِ سرکوبگر بر جامعه‌اند. تحلیلِ مناسباتِ قدرت نشان می‌دهد که دربارهٔ چه موضوعی و با چه روش‌هایی می‌توان سخن گفت و نقشِ توزیعِ قدرت دراین‌باره به‌گونه‌ای‌ست که اغلب خود عاملِ تعیین کننده‌ای در صورت بخشیدن به روش‌های بیانِ هُنری است. این مناسبات، نظامی از ممنوعیت‌ها را به‌وجود می‌آورند و مهمتر از همه شرایطِ شناختی به‌خصوصی را سبب می‌شوند که به‌نوبهٔ خود سازندهٔ شکل‌هایی از دانایی و خردباوری‌اند. در بسیاری از موارد، اهمیتِ شیوه‌های بیان، تنها در نسبت با مسئلهٔ قدرت فهمیده می‌شود و به‌همین‌خاطر هم سازمانِ سیاسی یک جامعه نقشِ قابلِ توجهی در پیدایشِ رویکردهای هُنری آن جامعه دارد. شکلِ قدرت در پیدایش و تکاملِ رسانه‌ها، برتری رسانه‌ای بر رسانه‌ای دیگر، و نیز صورتِ استفاده از آن‌ها هم به روشنی قابل درک و مشاهده است و سهم عمده‌ای در کارکردهای پنهانِ رسانه‌ها دارد. قدرت، شکلی از ارج‌گذاری هُنری را به‌وجود می‌آورد و هم‌از این روست که می‌تواند موجب پیدایش و تکوینِ شماری از گونه‌های هُنری و مرگ و انزوای گونه‌هایی دیگر شود. ۲ همان‌طور که فرآیند خلقِ اثر هُنری، تحتِ تأثیرِ بسیاری از عوامل همچون ناخودآگاهی هُنرمند، دخالت و تحریف‌گری زبان، و موارد بی‌شمار دیگر است، مناسباتِ قدرت در جامعه هم اولویت‌های هُنری را دستخوشِ تغییر و دگرگونی می‌کنند، و در بسیاری از موارد، دامنهٔ انتخاب و گزینش هنرمند را به میزان فراوانی کاهش می‌دهند. در مقابل، هنر هم در صورت‌بخشی و سامان دادنِ به آنچه قدرت مشروع گفته می‌شود از نقش و جایگاهِ تعیین‌کننده‌ای برخوردار است. هُنر، همواره در تعامل و کشمکش با صورت‌ها و کارکردهای قدرت است و با این‌که در مواردِ بسیار حتا نتیجه و محصولِ آن است اما از سوی دیگر می‌تواند مشروعیتِ قدرت را نپذیرد و در برابرش بایستد. براندازی و نفی مشروعیتِ قدرت، کارکردی رهایی‌بخش به هنر می‌دهد و افزون بر این، مسئلهٔ ماهیت‌گریزی هنر هم در پیوند با این موضوع، معنای تازه‌ای به خود می‌گیرد. هنر در کنارِ واکنشِ انتقادی به سازمان‌های مستقر، به‌عنوانِ کُنشی زیباشناختی در حوزه‌های معرفتی هم دخالت می‌کند و از آن‌جا بر نحوهٔ توزیع قدرت اثر می‌گذارد.