دیگر نمایش‌های ایرانی قبل و بعد از اسلام، جلد 5

کتاب نمایش‌های ایرانی: دیگر نمایش‌های ایرانی قبل و بعد از اسلام – جلد 5 اثر صادق عاشور پور، به بررسی موارد مختلفی از جمله منشأ و پیدایش نمایش عروسکی، چگونگی اجرای سیاه بازی، منشأ و پیدایش آیینه گردانی و اولین و آخرین نمایش کارناوالی ایران می‌پردازد.

نمایش تخته‌حوضی بر محور دو تیپ اصلی استوار است؛ یکی سیاه و دیگر ارباب که در بسیاری موارد، خلیفه، سلطان و حاکم جای ارباب را می‌گیرد. با این همه این جابه‌جایی در ماهیت کلی کار تغییری حاصل نمی‌کند. تنگی ارتباط این دو تیپ سبب می‌شود که در طول نمایش بده بستان‌های جذاب و جالبی بین سیاه و ارباب به وجود آید. آنطور که سعدی افشار می‌گوید، سیاه و ارباب باید با یکدیگر جفت باشند و زبان هم را به خوبی بفهمند. این خوب فهمیدن سبب می‌شود که سیاه و ارباب بتوانند به پرحرفی بپردازند؛ پرحرفی یکی از لحظات و قطعات سیاه‌بازی است که در جایی از بازی، ارباب شروع می‌کند به سخن گفتن و سیاه میان حرفش می‌پرد، تا اینکه سرانجام کار به جایی می‌رسد که شاه، حاکم، سلطان، یا ارباب، سیاه را از مجلس (صحنه) بیرون کند و به این وسیله راهی پیدا می‌کند تا تماشاگر را برای لحظات ناب‌تر کمدی آماده کند. این کتاب جلد پنجم از مجموعه نمایش های ایرانی است. کتاب شامل ده بخش است. در بخش اول به صورت کلی مروری اجمالی بر نمایش های ایرانی قبل و بعد از اسلام شده است. بخش دوم به نمایش های ایرانی از آغاز اسلام تا کنون می پردازد. در این بخش آیینه گردانی و منشا پیدایش آن، ‌آیینه گردانی از منظر نمادشناسی، ‌خرمن گردانی و منشا پیدایش آن مورد بررسی قرار گرفته است. بخش سوم به کلچک بازی و منشا پیدایش آن، ‌عیّار و عیار، ‌ویژگی های عیاران و … اختصاص دارد. در بخش چهارم که به نمایش عروسکی اختصاص یافته است نمایش عروسکی و چگونگی اجرای آن، منشا پیدایش نمایش عروسکی، ‌نمایش عروسکی در ایران قبل از اسلام و در ایران اسلامی، ‌گرایش های نمایش عروسکی، ‌فانوس خیال و … مورد توجه قرار گرفته است. در بخش پنجم نمایش سیاه بازی، ‌در بخش ششم نمایش هیکل سوزی، ‌در بخش هفتم نمایش دلقک بازی در دربار، و ‌در بخش هشتم نمایش خیابانی مورد بررسی قرار می گیرد. دو بخش آخر نیز اختصاص به نمایش دامادکشان و محکوم گردانی دارد.