قویما منی قان آپاریر، جلد 1

به طور كلّی ادبیّات تركی از منظر زبان به دو شاخه زبانی آذربایجانی و عثمانی-آنادولو و از منظر زمان به دو گروه پیش از اسلام و پس از اسلام تقسیم‌پذیر است كه هر كدام هر يک از اين شاخه ها خود به شاخه‌های متنوعی تقسیم می‌شوند مثلاً ادبیّات تركی آذربایجانی بعد از اسلام را می‌توان […]

به طور كلّی ادبیّات تركی از منظر زبان به دو شاخه زبانی آذربایجانی و عثمانی-آنادولو و از منظر زمان به دو گروه پیش از اسلام و پس از اسلام تقسیم‌پذیر است كه هر كدام هر يک از اين شاخه ها خود به شاخه‌های متنوعی تقسیم می‌شوند مثلاً ادبیّات تركی آذربایجانی بعد از اسلام را می‌توان به دو شاخه قبل از صفویه و بعد از آن تقسیم نمود؛ یا ادبیّات تركی عثمانی، به شاخه‌های قبل از عثمانی و بعد از آن، و بعد از تشكیل دولت تركیه امروزی قابل تقسیم است.

در دوره پیش از اسلام بر حسب کاوش‌های انجام شده کتیبه‌هایی از واحه اورخون و سنگنبشته‌هایی از گؤگتورک‌ها به دست آمده است. پیش از اسلام ترکان مذهب شمنی داشتند. گرچه برخی هم مانوی و شمار اندکی هم بودایی بودند امّا شمنیزم و مانویّت بیشتر در میانشان رواج داشت. شمنی‌ها و مانوی‌ها سرودهای زیبایی داشتند که برخی از آنها هنوز هم در دست است. پس از اسلام بر اثر ظهور دین جدید و بر خورد با ایرانیان و مسلمانان تغییراتی در زبان و سبک زندگی ترکان به‌وجود آمد و آنها به سرزمین‌های جنوبی‌تر مهاجرت كردند. در حقیقت ادبیّات ترکی به‌صورت کتبی از همان دوره شکل گرفت.

صالح سجادی در این مجموعه سه جلدی به طور مبسوط به سیر غزل ترکی از آغاز پیدایش تا زمان حاضر پرداخته است.

جلد اول این کتاب چگونگی پیدایش و سیر تحول غزل در زبان ترکی آذربایجانی را بررسی می‌کند. در جلد دوم به غزل آذربایجان از آغاز تا شهریار می‌پردازد و جلد سوم برگزیده‌ای از غزل معاصر ترکی آذربایجانی از شهریار تا کنون است. صالح سجادی با نوشتن این اثر توانسته است ضرورت توجه به میراث ادبیات کلاسیک را در حین حرکت به سمت نوگرایی گوشزد کند.

بریده‌ای از کتاب قویما منی قان آپاریر

ادبیّات كلاسیك تركی و از جمله غزل تركی از لحظه پیدایش تاكنون چهره‌های بزرگ و انكارناپذیری بر خود دیده است كه این قالب شكوفایی و غنای خود را بی‌گمان مدیون این بزرگان است با تمام امّا و اگرها و نقدهایی كه امروزه و با روند استحكامی زبان ادبی تركی و تلاش‌های گسترده‌ای كه در جهت پالایش لغوی و نحوی این زبان بر این بزرگان نوشته یا گفته شده است باز هم هیچكس نمی‌تواند منكر تأثیر سرنوشت‌ساز این ابرقدرت‌های شعر بر حفظ زبان تركی در طول تاریخ (به نسبت خودشان) باشد. فارغ از منطقه آذربایجان در سایر نقاط ایران هم بزرگانی بودند كه سهم عمده‌ای در باروری ادبیّات تركی و غزل تركی و سایر لهجه‌های زبان تركی داشته‌اند. این شاعران را می‌توان از بُعد جغرافیایی و زیرگویشی به دو گروه تقسیم كرد: ۱- شاعران منطقه آذربایجان (اعم از شمال و جنوب ارس) ۲- شاعران سایر مناطق ایران از جمله شیراز یا خراسان و يا منطقه آسيای ميانه وقفقاز كه به لهجههای تركمنی و قشقایی و... تكلّم و شاعری می‌كردهاند. شاعرانی بزرگ از جمله: عمادالدّین نسیمی، ملا محمّد فضولی، امیرعلی‌شیر نوایی، میرزاعلی اكبر صابر، سید عظیم شیروانی، سید ابوالقاسم نباتی، حاج رضا صرّاف تبریزی، علی آقا واحد، محمد حسین شهریار و... در گروه اوّل و شاعرانی همچون خواجه دخانی، مأذون قشقایی، خسرو بیگ،مختوم‌قلي فراغي قول اوروج، مسیح خان، و... در گروه دوّم قرار می‌گیرند.