ظهور و سقوط خاندان تنگستانی

در کتاب ظهور و سقوط خاندان تنگستانی نوشته سیدقاسم یاحسینی، تاریخ مقاومت تنگستانی‌ها علیه امپریالیسم انگلیس را می‌خوانید. سیدقاسم یاحسینی در این کتاب با رویکردی پژوهشی و مستند به ریشه‌شناسی دقیق وقایع تنگستان پرداخته و به طور مبسوط در مورد چهره‌های این خاندان سخن گفته و زوایای پنهانی از منش و اقدامات آنها را تشریح کرده است.

زندانی‌شدن باقرخان تنگستانی

در سال ۱۲۷۵ ه.ق/ ۱۸۵۸ م. یعنی حدود دو سال پس از سپری شدن جنگ ایران و انگلیس، «شاهزاده حسام‌السلطنه» به حکمرانی فارس و بنادر جنوب منصوب شد. وی از همان آغاز حکمرانی با مردم و بزرگان منطقه بنای بد سلوکی و بد رفتاری گذاشت و به طریق گوناگون مردم را مورد اذیت و آزار و شکنجه قرار داد. از جمله افرادی که مورد هجوم حسام‌السلطنه قرار گرفتند، باقر خان تنگستانی بود. وی با سعایت «ملک التجار» بوشهری باقرخان را از اهرم به بوشهر احضار و آنگاه به بهانهٔ وجود اختلافات مالی و عدم پرداخت بموقع مالیات، وی را دستگیر و زندانی نمود. از طرفی ناحیهٔ اهرم را نیز عنفا و به زور از او باز ستاند و ضابطی آنجا را به طایفهٔ پولادی سپرد. «محمدخان دشتی»، حکمران خورموج و دشتی، از خلاء قدرت در اهرم حداکثر استفاده را کرد و در سال ۱۲۷۵ ه.ق/ ۱۸۵۸ م. به اهرم لشکر کشید و این نواحی را به تصرف خود در آورد. حکومت او بر اهرم حدود یک سال به طول انجامید. سدیدالسلطنه در این باره می‌نویسد:

«در حکومت حسن خان در سنهٔ ۱۲۵۷ (ه.ق) یک سال اهرم در تصرف محمدخان دشتی ضابط دشتی افتاد و طومار نخلستان اهرم و خائیز را در آن سال زیاد کرده…»

از گفتهٔ سدیدالسلطنه روشن می‌شود که پس از شهادت احمدخان تنگستانی در سال ۱۲۷۳ ه.ق، باقرخان ضابطی اهرم را به فرزند کوچکترش حسن خان سپرده بود. در ایامی که باقر خان در زندان بوشهر بود، حسام‌السلطنه از هرگونه اهانت و فشار به خاندان تنگستانی و باقر خان کوتاهی نکرد. وی همچنین مقرری و مواجب باقر خان و خانواده‌اش را نیز قطع و حتی پرداخت حقوق سالیانهٔ ورثهٔ شهید احمدخان تنگستانی را نیز متوقف کرد! میرزا جعفرخان حقایق نگار خورموجی در این باره می‌نویسد:

«… باقرخان تنگستانی با آن همه خدمات و جانفشانی که از اشتهار حاجت به اظهار نیست، به سعایت ملک‌التجار بوشهر در همان بوشهر، که محل جانفشانی و مقتل شهدای تنگستانی بود، محبوس فرمود. قریهٔ اهرم که ملک موروثی و ابتیاعی باقرخان و سایر اهالی تنگستان است، از ایشان انتزاع و به طایفهٔ دشتی، که بین هما عداوت و بغضا سالها برقرار است، واگذار نمود.»

مورخان عصر قاجار از ادامهٔ ماجرا و بازداشت باقرخان تنگستانی و مدت بازداشت او چیزی ننوشته‌اند و لذا ما به درستی و به طور دقیق نمی‌دانیم که او چه هنگام و به چه طریقی از زندان بوشهر رهایی یافته است. البته این را می‌دانیم که پس از جنگ ۱۲۷۳ ه.ق/ ۱۸۵۶ م. باقرخان بسیاری از مسوولیت‌های خانی و حکمرانی تنگستان را به فرزندش حسن خان واگذار کرد. باقرخان باید در اواخر سال ۱۲۷۵ ه.ق / ۱۸۵۹ م. از زندان بوشهر رهایی یافته باشد.

بریده‌ای از کتاب ظهور و سقوط خاندان تنگستانی

در کتاب ظهور و سقوط خاندان تنگستانی کوشیده‌ام تا در حد امکان و توان ضمن حفظ مطالب کتاب ارزشمند و مستند خاندان تنگستانی خطاهای تاریخی آن را تصحیح کنم اسناد و تحلیل‌های جدیدی بر آن بیفزایم و به لحاظ روش تاریخ‌نگاری کتابی مستند دانشگاهی و به‌دوراز حماسه‌سرایی و قهرمان‌پروری تقدیم دوستداران مطالعات تاریخی. نمایم در این زمینه تا چه اندازه توفیق همراهم بوده داوری آن بر عهدهٔ خوانندگان فهیم و نکته‌سنج است