کتاب حاضر، جلد اول از پژوهشی در حوزة تاریخ هنر و تمدن ایران زمین است که به منشأ فرهنگ، تمدن و هنر در بین‌النهرین کهن از سومریان نخستین، عصر پارینه سنگی تا برپایی حکومت سارگن اکدی اختصاص دارد. . در مقدمه به لزوم تأمل در تاریخ، فرهنگ، تمدن و هنر بین‌النهرین اشاره دارد و در فصل اول به کلیات بحث دربارة تمدنهای قدیم بین‌النهرین، تمدن سومری و پیش از آن اشاره نموده و در فصل مبادی بحث را به تاریخ و جغرافیای بین‌النهرین، کاوشهای باستان‌شناسی و اشارات کتب آسمانی اختصاص داده است. فصل سوم به بین‌النهرین در نخستین ایام از عصر کهن‌سنگی تا میان‌سنگی و تا نوسنگی و فصل چهارم به بین‌النهرین در فجر تاریخ مدنی (عصر جوامع متشکل روستایی) از عهد آهن، مفرغ و سفالینه‌ها تا عصر آغاز کتابت سنگی و فصل پنجم به بین‌النهرین در سپیده‌دم تاریخ مدنی (عصر نخستین جوامع شهری) اختصاص یافته است که در آن به چگونگی پیدایش شهرنشینی اشاره دارد. فصل ششم به عهده فرمانروایان اساطیری در قصص آیینی بین‌النهرین اختصاص یافته که در آن به اسطوره آفرینش، آفرینش انسان، جست‌وجوی جاودانگی و عصر پادشاهان اساطیری پرداخته شده است. فصل هفتم به بین‌النهرین در اولین دوره از عصر باستان (سلسله‌های اولیه سومری) اختصاص دارد که در آن اجمالی از تاریخ و سیر حوادث در دوران سلسله‌های پیشین، مناسبات سیاسی ـ اجتماعی در دولت شهرها، آثار هنری، معماری، مجسمه‌سازی، هنرهای تزئینی اشاره شده است که نمونه‌های از آن در دولتهای کهن ایران امروزی نیز دیده می‌شود. پایان کتاب با کتابنامه، اعلام، فهرست و شرح تصاویر رنگی پایان می‌یابد. این کتاب تلاشی است تا از منظر خودی به تجزیه و تحلیل تاریخ باستان پرداخته شود و به دیدگاه محققین و مستشرقین بازبینی صورت گیرد و از این جهت قابل تأمل است.