آشنایی با چوب و هنرهای مرتبط با آن

کتاب آشنایی با چوب و هنرهای مرتبط با آن نوشته‌ی حسین یاوری به بررسی و معرفی مواردی از جمله “تعریف، ویژگی‌ها و طبقه‌بندی کلی چوب”، “آشنایی با عمده‌ترین ابزار و وسایل کار مورد نیاز در هنرهای مرتبط با چوب” و “آشنایی با صنایع و هنرهای مرتبط با چوب” می‌پردازد.

چوب، ماده‌یی است که به‌وفور در طبیعت و مناطق مختلف کره‌ی زمین وجود دارد و از جمله موادی است که از دورترین زمان‌ها تا به امروز مورد استفاده‌ی بشر بوده و انسان‌ها همواره بخش مهم یا لااقل قسمتی از نیازهای مصرفی خود را از طریق این ماده که انواع و اقسام بسیار متنوع و گوناگونی دارد، تأمین می‌کرده‌اند ضمن آن که چوب عرصه‌ای مناسب برای بروز ذوق، استعداد، هنر و خلاقیت صنعت‌گران و هنرمندان به صورت‌های مختلف بوده است.

از قدیمی‌ترین هنرِ مرتبط با چوب که به یقین خراطی است تا جدیدترین آن، که سوخت و نقاشی روی چوب است و تا دشوارترین و غامض‌ترین هنرهای شناخته شده از چوب که به ظن قوی خاتم‌سازی و گره چینی است، همه و همه زمینه‌های گسترده‌یی را برای به ثبت رساندن هنرِ انسان‌هایی که ایمان و اعتقاد راسخ به منبع اصلی وحی و زاینده‌ی نور و زیبایی داشته و صبوری و متانت را با ذوق و هنرِ مقدس خود توأم و همراه ساخته‌اند، فراهم آورده است و چنین است که علی‌رغم خصوصیات و ویژگی‌های چوب که عدم پایداری در برابر عوامل جوّی و دیگر عوامل محیطی و نداشتن مقاومت کافی در برابر حمله‌ی قارچ‌ها، ویروس‌ها و میکروب‌ها از جمله‌ی آن است و نیز این که نگهداری آن حتی در موزه‌ها شرایط خاصی را می‌طلبد، بخش قابل ملاحظه و در خور تحسین از آثار هنری موجود در گنجینه‌های هنری را محصولات و هنرهای مرتبط با چوب تشکیل می‌دهد.

ایران، سرزمینی است که با وجود شرایط نه‌چندان مناسب جوّی، ناچیزبودن متوسط با زندگی سالانه و کم توجهی به حفظ و مراقبت از جنگل‌ها که به‌ویژه طی سده‌ی حاضر شاهد و ناظر آن بوده‌ایم، از گذشته‌های دور یکی از پایگاه‌های تولید و عرضه‌ی صنایع، حِرَف و هنرهای مرتبط با چوب بوده است.

طی قرون و اعصار متمادی صنعت‌گران هنرمند ایرانی همچون دیگر عرصه‌ها در زمینه‌ی هنرهای مرتبط با چوب نظیر خراطی، کنده‌کاری، مشبک‌کاری، منبت‌کاری، گره‌چینی، نازک‌کاری و خاتم‌سازی و… زیباترین و نفیس‌ترین آثار را پدیدآورده‌اند که هم اکنون زینت بخش موزه‌ها و دیگر مراکز هنری در سراسر دنیاست. لذا آشنایی علاقه‌مندان به هنرهای صناعی ایران و پژوهشگران و دانشجویان عزیز با سوابق، ویژگی‌ها و چگونگی و نحوه‌ی تولید آثار و صنایع و هنرهای مرتبط با چوب، امری ضروری است.

بریده‌ای از کتاب آشنایی با چوب و هنرهای مرتبط با آن

موقع جورکردن تخته‌های مرکزی و همچنین تخته‌های جانبی، بایستی این اصل کلی را در نظر گرفت که سمت مغز هر تخته به سمت مغز تخته‌ی دیگر و سمت پوست هر تخته به سمت پوست تخته‌ی دیگر درز شود. زیرا اگر طرف پوست تخته‌یی به سمت مغز تخته دیگر درز شود، بر اثر کاهش نامساوی حجم تخته‌ها، در سطح آن ناهمواری و پستی و بلندی‌هایی ایجاد می‌شود. برای تهیه‌ی صفحاتی که روکش نمی‌شود، باید دقت کرد طرف راست تخته‌ها که دارای موج قشنگ‌تری هستند، به طرف بالا یا خارج کار قرار گیرد و در تخته‌هایی که دو روی آن روکش می‌شود، باید یکی در میان، طرف راست و چپ تخته‌ها به سمت بالا قرار گیرد. در این صورت صفحه‌ی صافی به دست می‌آید، زیرا تمام تخته‌های صفحه یکنواخت کار می‌کند، چون کاس و سینه شدن هر تخته بر عکس تخته‌ی دیگر است. در حالی که اگر طرف راست کلیه‌ی تخته‌ها به یک سمت و طرف چپ کلیه‌ی آن‌ها به طرف دیگر قرار گیرد، یک طرف صفحه سینه و طرف دیگر کاس می‌شود. بدیهی است این دستور، ناقض دستور قبلی مبنی بر درز کردن طرف مغز به مغز و طرف پوست به پوست نیست. موضوع دیگری که باید به آن توجه داشت، این است که کلیه‌ی تخته‌ها از راه الیاف در یک جهت قرار گیرد. چرا که در غیر این‌صورت، موقع رنده کردن، یک تخته از صفحه به راه چوب و تخته‌ی دیگر نسبت به الیاف چوب به راه رنده می‌شود و در نتیجه (مخصوصاً در چوب‌های بد راه) کندگی ایجاد می‌شود. در صفحاتی که بر آن‌ها فشار وارد آید یا مورد ضربه قرار گیرد - مانند صفحه‌ی میزهای کار و نظایر آن - استحکام درز ساده را به‌وسیله‌ی دوبل می‌توان افزایش داد.