قهوه قجری در فنجان ادبیات

بریده‌ای از کتاب قهوه قجری در فنجان ادبیات

در دوره‌هایی از تاریخ، ‌مدارای شاعران و نویسندگان با حاکمان -گاه از سر اجبار و گاه به اختیار- برای چند نسل به طول انجامیده و اصحاب فرهنگ با آگاهی از ضرورت مدارا، به دلیل پاسداشت و حفظ ادبیات و فرهنگ، به این مدارا تن داده و گوش به فرمان بوده‌اند. آیا می‌توان مدعی شد در دربار محمودی رفتار ابوالعباس فضل بن احمد اسفراینی در برگرداندن مکاتبات درباری از عربی به پارسی اندیشمندانه نبوده است؟ این رفتار واکنشی تدافعی برای حفاظت از زبان پارسی بوده و طبیعی است اگر چنین دانشمند خطیری در مواجهه با پادشاه طریق سازشکارانه پیش گیرد و مطیع امر باشد. چنین ویژگی درباره ادیبان و فرهنگ دوستان اعصار پیشین که در دستگاه حاکمیت جاهی و مقامی داشتند، مصداق دارد. رشیدالدین فضل الله ابن یمین فریومدی و ... همگی در دستگاه حاکمیت دارای مرتبه و مقام بوده و احیاناً برای حراست از عقبه فرهنگ طریق مصالحه پیش گرفته اند.