سه رساله فارسی در بیان تاریخ آیاصوفیا

 ﻗﺴﻄﻨﻄﻨﯿﻪ که اﻣﺮوزه ﺑﻪ ﻧﺎم اﺳـﺘﺎﻧﺒﻮل شناخته می‌شود، یکی از مهم‌تر ﯾﻦ ﺷﻬﺮﻫﺎی واﻗﻊ ﺷﺪه در ﻣﺮز دو قاره اروﭘﺎ و اسیاست ﮐﻪ در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﺷﺎﻫﺪ وﻗﺎﯾﻊ و ﻓﺠﺎﯾﻊ ﻓﺮاوان ﺑﻮده و ﺑﺎرﻫﺎ وﯾﺮان و از نوساخته ﺷﺪه اﺳﺖ. در کتاب‌های ﻣﻌﺘﺒﺮ تاریخی، در ﺑﺎب اﯾﻦ ﺷﻬﺮ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻔﺼﻠﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟـﻪ، ﺿـﻤﻦ ذﮐـﺮ اﺟﻤـﺎﻟﯽ آﻧﻬـﺎ، رﺳـﺎﺋﻞ سه‌گانه‌ای ﻧﯿﺰ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ. ﻣﻮﺿﻮع اﯾﻦ رﺳﺎﺋﻞ، ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻋﻨﺎوﯾﻦ دو ﻧﺴﺨﻪ، ذﮐﺮ ﺗﺎرﯾﺦ ﻗﺴﻄﻨﻄﻨﯿﻪ و اﯾﺎﺻﻮﻓﯿﻪ، و ذﮐﺮ ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺎﺻﻮﻓﯿﻪ «اﺳﺖ. اﻣﺎ ﻣﺤﺘﻮای ﻫﺮ ﺳـﻪ رﺳـﺎﻟﻪ ﻣﺸـﺎﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و ﻧﻘﻞ داستان‌گونه‌ای در ﺑﺎب ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ» اﺳﺘﻮن ﯾﺎﻧﻮ «ﻧﺎﻣﯽ، از ﻓﺮزﻧﺪان ﻗﺴﻄﻨﻄﯿﻦ، و ﺣﮑﺎﯾﺖ ﺑﻨﺎی ﮐﻠﯿﺴﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻧﺎم اﯾﺎﺻﻮﻓﯿﻪ در زﻣﺎن ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ اوﺳﺖ. ﻫﺮﯾﮏ از ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن اﯾﻦ رﺳﺎﺋﻞ از ﻣﻨﺒﻌﯽ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده اﻧﺪ؛ ﻧﻮﯾﺴـﻨﺪ ة ﮐﺘـﺎب ذﮐﺮ ﻗﻠﻌﮥ ﻗﺴﻄﻨﻄﻨﯿﺔ و ﺑﻨﺎء اﯾﺎﺻﻮﻓﯿﺔ ﻓﯽ اﻟﺘّﻮارﯾﺦ، اﺣﻤﺪ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ اﻟﻤﻨﺸﯽ اﻟﺠﯿﻼﻧﯽ، آن را از روی» رﺳﺎﻟﻪ ای ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﺗﻤﻬﯿﺪ ﺑﻨﺎء اﺳﺎس ﻋﻤﺎرت ﻋﺎﻟﯿﮥ اﯾﺎﺻﻮﻓﯿﻪ، ﮐﻪ از زﺑﺎن روﻣـﯽ ﺑـﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ «ﺑﺎزﻧﻮﯾﺴﯽ ﮐﺮده ﺗﺎ» ﻣﻘﺒﻮل ﻃﺒﻊ ﺳﻠﯿﻢ و ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻫﺮ ﺻﻐﯿﺮ و ﮐﺒﯿﺮ آﯾﺪ

. ﻧﻮﯾﺴﻨﺪة ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺎﺻﻮﻓﯿﻪ، دروﯾﺶ ﺷﻤﺲ، ﮐﺘﺎب را ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ از زﺑﺎن روﻣـ ﯽ ﺑـﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ. ﻧﻮﯾﺴﻨﺪة ﺗﺎرﯾﺦ ﻓـﺘﺢ ﻗﺴـﻄﻨﻄ ﯿﻨﯿﻪ ﻧﯿﺰ، در ﭘﺎﺳـﺦ ﺑـﻪ ﺧـﻮاﻫﺶ ﻋﺰﯾﺰی، ﮐﺘﺎﺑﯽ را ﮐﻪ از روﻣﯽ ﺑﻪ ﺗﺮﮐﯽ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه ﺑﻮده، ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﯽ دری ادا می‌کند. ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻی اﯾﻦ ﻧﺴﺦ ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ، از ﻧﻈﺮ ﺣﺠﻢ ﻣﻄﺎﻟﺐ و ﻣﺤﺘﻮا، اﻧﺘﺨﺎب ﯾﮑﯽ و رﺟﺤﺎن آن ﺑﺮ دﯾﮕﺮی دﺷﻮار ﻣﯽ ﻧﻤـﻮد، ﻧﺴـخﮥ ﻗﻠﻤﯽ ﻣﻨﺸﯽ ﮔﯿﻼنﯽ، ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ ویژگی‌های زﺑﺎﻧﯽ و ادﺑﯽ آن اﻧﺘﺨﺎب و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ در اﻧﺘﻬﺎی ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻧﻘﻞ ﺷﺪ.