مدنیت، عقلانیت، معنویت در بستر اربعین

کتاب مدنیت، عقلانیت، معنویت در بستر اربعین را مسعود معینی‌پور گردآوری کرده است. این کتاب یکی از بزرگترین اجتماعات جهان را بررسی می‌کند.

مناسک دینیِ جمعی، از ظرفیت‌های منحصربه‌فرد اسلام در تربیت فردی و اجتماعی نفوس، زمینه‌ساز تحقق بسیاری از عناصر ایجاد تمدن نوین اسلامی و از طرق بی‌بدیل عملیات فرهنگی مردم‌نهاد با محوریت معارف توحیدی و معارف مکتب اهل بیت، علیهم‌السلام، است. از مزیت‌های رقابتی این مناسک، با بدیل‌های غیر اصیل خود، وجود هم‌زمان عناصر بینشی گرایشی و انگیزشی و رفتاری، همچنین عناصر عاطفی و حماسی است؛ ضمن اینکه در بستر و متن و بطن آن‌ها ظرفیت‌های تربیت معرفتی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی وجود دارد که به طور طبیعی و برای دستیابی به این ظرفیت‌ها در فرایندهای تربیتی باید زمان و توان زیادی را صرف کرد؛ حال آنکه در بستر این مناسک دستیابی به این ظرفیت‌ها بسیار زودیاب و عمیق و مؤثر است.

زیارت عتبات عالیات عراق و به‌ویژه کربلای حضرت سیدالشهدا (ع) در همه اوقات فضیلت بسیار دارد، اما زیارت اربعین سالار شهیدان، حضرت امام حسین (ع)، به دلیل فرمایش امام حسن عسکری (ع)، که این زیارت را یکی از علائم خمسه مؤمن دانسته، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شده است. از طرفی، سنت حسنه پیاده‌روی برای رسیدن به کربلا در روز اربعین، که از سال‌های دور اجرا می‌شده و در سال‌های نزدیک نیز با شور و شکوهی استثنایی برگزار می‌شود، خود اهمیت خاصی یافته است. بزرگ‌ترین اجتماع انسانی و بزرگ‌ترین مراسم مذهبی جهان در یک روز از عناوین این مراسم باعظمت است. با توجه به گسترش رسانه‌های جمعی و افزایش سرعت انتقال پیام، موقعیت حساس تشیع، اوضاع سیاسی اجتماعی کشور عراق و ده‌ها دلیل دیگر باید این رویداد بزرگ ظرفیت‌شناسی و آسیب‌شناسی شود تا ضمن استفاده حداکثری از ظرفیت‌های این تجمع عظیم، از بروز آسیب‌های احتمالی این حرکت نیز جلوگیری شود.

این کتاب این اتفاق عظیم دینی را از زوایای مختلف و در آثار چندین نویسنده بررسی می‌کند.

بریده‌ای از کتاب مدنیت، عقلانیت، معنویت در بستر اربعین

تمدن اسلامی نظام اجتماعی معقول و دربردارنده انواع انسان‌ها و جوامع مؤمن به بینشی توحیدی است که عمران و آبادی مادی و معنوی را (در ساحات مختلف زندگی انسان) در بستر خود محقق می‌کند و اربعین یک آیین و منسک جمعی در مقیاس بین‌المللی است که نقش مهمی در تحقق تمدن عهده‌دار است. آنچه در کنگره اربعین رخ داده، به لحاظ نظام بینش‌ها، گرایش‌ها و رفتارها، کارکرد تمدنی دارد و می‌تواند نقشی را در تحقق ارکان امّت واحده اسلامی (دین، عقلانیت، علم و اخلاق و معنویت) ایفا کند. اربعین نظام گرایش‌ها را با محوریت شناخت، جهت‌دهی و شکل‌دهی به تمایلات مؤمنانه و ایجاد همدلی امّت اسلامی به‌منزله عنصری مهم و اساسی در شکل‌گیری تمدن اسلامی شکل می‌دهد؛ محملی برای انتقال معارف دینی و اجتماعی (سیاسی، فرهنگی، اقتصادی) است و می‌تواند به تولیدات اندیشه‌ای در لایه‌های بنیادین، راهبردی و کاربردی منجر شود؛ عرصه‌ای فراخ و پرمسئله در ابعاد مختلف علوم انسانی. ظرفیت‌های اندیشه‌ای و دانشی که در اربعین وجود دارد برآمده از تراکم تعاملات و ارتباطاتی است که در بستر آن و با توجه به پیچیدگی‌ها و درهم‌تنیدگی جنبه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و حقوقی، زمینه بروز و ظهور دارد. و بالاخره اربعین می‌تواند مؤثرترین عامل مبادله فرهنگی و فکری و محلی برای هم‌افزایی عناصر سازنده سبک زندگی و فرهنگ اصیل اسلامی در همه زمینه‌های زندگی باشد. اربعین نظام رفتاریِ جدیدی را بر محور ایثار و انفاق و تعاون در خود جای داده که متأسفانه در دنیای جدید رو به فراموشی است. در این مقاله، تلاش شده در مواجهه‌ای تمدنی با کنگره اربعین، برخی از این ظرفیت‌ها بیان و برخی آسیب‌ها نیز مطرح شوند. کلیدواژگان: آسیب‌شناسی اربعین، اربعین، ارکان تمدن (دین، عقلانیت، علم و اخلاق)، ظرفیت‌های تمدنی. مقدمه راه‌پیمایی و زیارت اربعین ظاهراً آیین و منسکی دینی و درون‌مذهبی است، اما توجه به ابعاد و اعماق آن، ذیل حرکت تاریخ‌ساز سیدالشهدا در محرم ۶۱ قمری، مواجهه‌ای دیگر با اربعین را می‌طلبد؛ اربعین و آیین‌های ذیل آن را باید با نگاه کلان تاریخی و تمدنی تحلیل و ظرفیت‌های آن را استحصال کرد.