اسطوره در سینمای ایران

مردم شناسی ارتباطی اسطوره در سینمای ایران؛تحلیل دوره‌های انقلاب، جنگ و بازسازی اثری از علی اسکندری درباره ارتباط اسطوره و سینما و بازتاب‌هایش در سینمای ایران در سال‌های اخیر است.

این کتاب به ‏لحاظ نظری سعی دارد به غنای ادبیات اسطوره‏ای، به‏‌خصوص در حوزۀ مردم‏‌شناسی ارتباطی در مطالعات رسانه‌‏ها، کمک کرده و جای خالی تحلیل متون رسانه‌‏ای را بر اساس نظریات این حوزه جبران کند. در این پژوهش، از مفاهیم نظری یا اصولی استفاده می‌‏شود که پژوهشگران پیشین تا حدودی از آن سود جسته‌‏اند؛ ولی از حوزۀ مردم‏‌شناسی ارتباطی و تحلیل سه دوره، در کنار تحلیل شخصیت قهرمان (گونه، کارکرد، جنسیت، سن و مراحل فرازوفرود قهرمان در سه دورۀ نام‌‏برده) تاکنون بهره‌‏گیری نشده است. همچنین جامعۀ آماری و داده‌‏ها و شیوه‏‌های تحلیل متفاوت، این اثر را از آثار مشابه متمایز می‏‌سازد. از این‏‌رو، نتایج حاصل از این تحقیق ممکن است موجب آشنایی پژوهشگران با حوزۀ سینما و اسطوره و همچنین آشنایی فیلم‌‏سازان با اشکال قهرمانان تولیدشده در عرصۀ سینمای بعد از انقلاب شود. طبیعتاً شناخت وضع سیاسی ‏اجتماعی هر دوره و سپس تولید اسطوره‌‏های قهرمان متناسب با آن وضع و درنهایت شناخت دلایل اقبال مخاطبان به برخی فیلم‏‌ها، از نتایج دست‏‌یافتنی پژوهش این کتاب است.

بریده‌ای از کتاب اسطوره در سینمای ایران

کهن‏‌الگوی قهرمان درواقع، همان بخش «خودآگاه» روان است؛ قهرمانی که درون یکایک انسان‏‌ها حضور دارد و در اشکال مختلف هنری، همچون داستان و موسیقی و نقاشی متجلی می‌‏شود. درحقیقت، هنرمند به تصویر ذهنی قهرمان حاضر در روان خود جان می‌‏بخشد و او را در معرض دید عموم قرار می‏دهد و غالبا خود نیز به این مسئله واقف نیست که شخصیت قهرمانش را چگونه خلق کرده است. به‏ بیانی دیگر، کار اصلی کهن‏‌الگوی قهرمان کشف خودآگاه خویشتن فرد است؛ یعنی آگاهی به ضعف‏‌ها و توانایی‏‌های خودش، به‏ گونه‏‌ای که بتواند با مشکلات زندگی روبه‏‌رو شود. به ‏محض اینکه فرد آزمایش اولیه را پشت سر بگذارد و وارد مرحلۀ پختگی شود، اسطورۀ قهرمان مناسبت خود را از دست می‌‏دهد؛ گویی مرگِ نمادینِ قهرمان سرآغاز دوران پختگی اوست (یونگ، ۱۳۸۶: ۱۶۲ تا ۱۶۴). کریستوفر ووگلر با مرتبط ‏ساختن مفهوم قهرمان با نظریات فروید و یونگ راجع به ضمیر ناخودآگاه، از کهن‌‏الگوی قهرمان تعریفی ارائه داده است: قهرمان واژه‏ای یونانی از ریشۀ خدمت‏ کردن و محافظت‏ کردن است. قهرمان یعنی کسی که آماده است تا نیازهای خود را فدای دیگران کند. به ‏زبان روان‏‌شناسی، کهن‏‌الگوی قهرمان معرف چیزی است که فروید آن را «خود» می‌‏نامد... بخشی که خود را جدا از‌ بقیۀ بشریت می‏‌انگارد... درنهایت، قهرمان کسی است که می‏‌تواند از محدودۀ «فراخود» فراتر رود... آن هویت فردی که خود را جدا از بقیۀ گروه می‌‏پندارد... مفهوم قهرمان از اساس در ارتباط با مفهوم ایثار است (ووگلر، ۱۳۸۷: ۵۹). درحقیقت، قهرمانان الگوهایی برای زندگی انسان‌‏ها در دوره‌‏های مختلف‏‌اند و ارزش‏‌های اخلاقی در هر دوره‌‏ای توسط آن‏ها به مردم شنوندۀ آن دوره منتقل می‏‌شده است؛ اما به ‏مرور تحولاتی در نگاه به قهرمانان در ادبیات یونان به وجود آمد: قهرمانان ‏که تا پیش از این خدایان و نیمه‏‌خدایان بودند، جایشان را به اشراف‌‏زادگان می‏‌دهند؛ قهرمانانی همچون پادشاهان و شوالیه‌‏ها که خود دست به عمل می‏‌زدند. اما این تعریف نیز دچار تغییر می‏‌شود و قهرمانان جایشان را به شخصیت‏‌های عام‌‏تری می‏‌دهند و صحنۀ مبارزۀ آن‏ها دیگر میدان جنگ نیست...