فالنامه تهماسبی

با توجه به اینکه همواره شمار قابل‌توجهی از شیعیان در ایران به سر می‌بردند و از دیگر سو، وزیران و عالمان شیعی، در دستگاه‌های حکومتی حضور و نفوذ داشتند؛ بخشی از درون‌مایۀ نسخه نگاره‌های ایرانی در برخی دوره‌ها به‌خصوص از قرن دهم هجری به بعد معطوف به بازنمایی مضامین مورد علاقه و تأکید تشیع است.

در این میان، نسخۀ فالنامه تهماسبی که در زمان غلبۀ گفتمان تشیع در دوران حکومت شاه‌تهماسب تولیدشده، از جنبۀ مضمونی و محتوایی نسخه‌ای قابل‌تأمل است؛ در این نسخه، گلچینی از آموزه‌ها و وقایع مهم اسلام و تشیع، قصه‌های قرآنی و مذهبی که به‌نوعی بیانگر حقیقت و حقانیت مذهب تشیع هستند، به تصویر درآمده‌ است. به نظر می‌رسد رویکرد نگارگران این نسخه، معطوف به بازنمایی مضامین و مفاهیم اسلامی و شیعی، بر اساس باورها و روایت‌های موردنظر گفتمان تشیع بوده است که موجب بروز و ظهور نشانه‌ها و نمادها و تمهیدات تصویریِ جدیدی در برخی نگاره‌های آن شده است.

نکتۀ قابل‌تأمل و مهم در رابطه با نسخۀ فالنامه این است که مضامین اسلامی و شیعی‌ای این نسخه، آن‌گونه که شیعیان باور دارند و بر مبنای باورها و روایت‌های موردنظر گفتمان تشیع به تصویر درآمده‌اند و در برخی از نگاره‌های این نسخه، نشانه‌ها، نمادها و تمهیدات تصویری جدیدی خلق شده است که نسخۀ فالنامه را در میان نسخه‌های مصور اسلامی و شیعی، برجسته و شاخص می‌سازد و حتی می‌توان برخی نگاره‌های این نسخه را (مانند نگاره معراج، فتح خیبر) به‌مثابه نگاره‌هایی شاخص و الگو در نگارگری شیعی دانست. چراکه این نگاره‌ها هم از جنبه مضمونی و محتوایی در راستای گفتمان تشیع به تصویر درآمده‌اند و هم از جنبه شکلی و زیبایی‌شناسی، مفاهیم، باورها و روایت‌های گفتمان تشیع را بازمی‌نمایانند.

بریده‌ای از کتاب فالنامه تهماسبی

بخشی از درون‌مایه‌ی نسخه‌نگاره‌های ایرانی دوره‌های مختلف، به‌ویژهاز قرن دهم هجری به بعد، معطوف به بازنمایی مضامین مورد علاقه و تاکید شیعه است. در این میان، نسخه‌ی فالنامه‌ی تهماسبی، که در زمان تشدید گرایش‌های شیعی در دوران، حکومت شاه تهماسب تولید شده، از جنبه مضمونی، محتوایی، و زیبایی‌شناسی نسخه‌ای قابل تامل است. به نظر می‌رسد رویکرد نگارگران این نسخه گلچینی از آموزه‌ها و وقایع مهم اسلام و تشیع، قصه‌های قرآنی و مذهبی که به نوعی بیانگر حقیقت و حقانیت شیعه‌اند - به تصویر درآمده است.