طنز و رمز در الهی‌نامه

شیخ فریدالدین ابو حامد محمدبن ابوبکر عطار نیشابوری که به نام عطار مشهور است، در حدود سال ۵۴۰ متولد شد. نام او محمد و لقبش فریدالدین بود. پدرش دکان داروفروشی داشت و او هم شغل پدر را دنبال کرد و این نام از همانجا آمد.

او از کودکی به سخن صوفیان متمایل بود. از علوم و فنون ادبی و حکمت و کلام و نجوم مطلع بود بر علوم دینی از تفسیر روایات احادیث و فقه آگاه بود. عطار در طول عمر خود آثار بسیاری نوشت. او عرفانی را که با سنایی به شعر وارد شده بود، پرورش داد و این را می‌توان در اشعار او به خصوص در منطق الطیر دید. از میان آثار عطار می‌توان به این کتاب‌ها اشاره کرد:

تذکره الاولیا که نوعی زندگی‌نامه‌ی عرفان و صوفیان است و دارای حکایت‌های جذاب زیادی است.

منطق الطیر که داستان پرندگانی است که در جستجوی سیمرغند. اثری عرفانی که با درهم آمیختن حکایات و تمثیل‌های بسیار راه زندگی را نشان می‌دهد.

اسرارنامه درباره‌ موضوعات گوناگون تصوف است.

الهی‌نامه شامل داستان‌هایی دلکش در خصوص روح انسان و فرزندانش نفس، شیطان، عقل، فقر، علم و توحید است.

مصیبت‌نامه در بیان گرفتاری‌ها و مصیبت‌های روح سالک است.

مختارنامه که رباعیاتی با موضوعات مختلف را در بر دارد و دیوان اشعار که مجموعه قصاید و غزلیات عطار با موضوعاتی عرفانی و صوفیانه است.

بنابر روایات متفاوت گمان می‌رود که عطار در در سال ششصد و هجده درقتل عام نیشابور به دست مغول کشته شده باشد.

بهروز ثروتیان در کتاب طنز و رمز در الهی نامه، به بازنویسی این کتاب ارزشمند پرداخته است و در بخش اول، عین متن داستان‌ها را آورده است و در بخش دوم، آن‌ها را به نثر فارسی نوشته است.

بریده‌ای از کتاب طنز و رمز در الهی‌نامه

الهی‌نامه فرهنگ اندیشه‌های عرفانی عطار است و تصویر روشنی نیز از اوضاع اجتماعی ایران را به همراه دارد و مخصوصاً اولیای دین و پیغامبران و سلاطین زمان و کارگزاران ایشان را در عالم معنی به بوته نقد می‌برد. شوریدگان الهی‌نامه اصولاً جز خدا به چیزی نمی‌اندیشند و جز خدا نمی‌دانند و نمی‌خوانند. از همه مظاهر مادی زندگی دست‌شسته‌اند و درست در زمانی از تاریخ که دروغ و ریا و جاه‌طلبی و خودبینی و ستمکاری همه‌جاگیر شده است اینان از همه چیز به‌خاطر وصال حق دست برداشته‌اند...