دین و فرهنگ

کتاب دین و فرهنگ نوشته همایون همتی است. این کتاب سیزده مقاله از نوشته‌های نویسنده است که متناسب با نیازهای فرهنگی جامعه نوشته شده است. بعضی از این نوشته‌ها در ابتدا در قالب گفتار و سخنرانی ارائه شده و بعد از نگارش روی کاغذ، بازنویسی و ویرایش شده است. محتوای این مقاله‌ها به طور عمده به چند حوزهٔ مهم علوم انسانی مربوط می‌شوند؛ به‌ویژه به حوزه‌های الهیات، فلسفه، عرفان، دین‌پژوهی و مطالعات فرهنگی.

در جامعهٔ ما به رشتهٔ مطالعات فرهنگی و اهمیت فرهنگ توجه کافی نشده است و به‌رغم تعدد دستگاه‌ها و نهادهای فرهنگی، پژوهشگاه‌ها، سازمان‌ها و مراکز مرتبط، هنوز هم این رشتهٔ علمیِ بسیار تأثیرگذار در خیلی از دانشگاه‌های ما وجود ندارد و جایش خالی است؛ به‌ویژه در زمینهٔ مدیریت فرهنگی، فرهنگ‌شناسی و مقولات وابسته کمبودهای جدی داریم. در جهان امروز، رشتهٔ فرهنگ جایگاه ویژه‌ای یافته است و جامعه‌شناسان، الهی‌دانان و فیلسوفان در کنار مردم‌شناسان و فرهنگ‌شناسان به تحقیق در مورد مباحث این رشته مشغول‌اند.

انقلاب ما در ماهیت و ساختار خود صبغه‌ای کاملاً فرهنگی داشته است و شایسته است تا پژوهشگران هم در این زمینه تلاش کنند و این کتاب تلاشی در این زمینه است.

بریده‌ای از کتاب دین و فرهنگ

آگوستین با دلایلی که جنبهٔ علمی داشت به ردّ مانویت پرداخت. وی بنا بر قول خودش آنچه را که در باب ستاره‌شناسی از روی نوشته‌های ستاره‌شناسان آموخته بود به یاد داشته است: و آن‌ها را با گفته‌های مانی قیاس کردم که بر اثر جنون و حماقت به تفصیل در باب این موضوعات قلم‌فرسایی کرده است، اما هیچ‌یک از استدلالات وی دربارهٔ اعتدالات و انقلابات فصلی و خسوفات و کسوفات و این قبیل امور، که من از مطالعهٔ کتب دنیوی آموخته بودم، در نظرم درست نیامد. به من امر می‌شد که بدان‌ها اعتقاد داشته باشم، ولی این امر با دلایلی از محاسبه به دست می‌آمد و با مشاهدات خود من راست درنمی‌آمد، بلکه کاملاً برعکس بود. یک اسقف مانوی به نام فاوستوس، که به‌عنوان دانشمندترین فرد آن فرقه شهرت داشت، به امید برطرف کردن شک آگوستین با وی ملاقات و مباحثه کرد. اما او را از علوم دنیوی جز دستور زبان، که در آن هم معلوماتش از حدود عادی فراتر نمی‌رود، بی‌خبر یافتم، ولیکن چون قدری از خطابه‌های تولی و اندکی از کتب سنکا و مختصری از آثار شعرا و چند کتابی دربارهٔ فرقهٔ مانوی، که به زبان لاتینی و با نظم منطقی نوشته شده، خوانده بود و به واسطهٔ مهارتی که در محاوره می‌ورزید، نوعی بلاغت به دست آورده بود که در تحت فرمان شعور و ذوق سلیم و نوعی ملاحت طبیعی، خوشایندتر و فریبنده‌تر می‌نمود. آگوستین فاوستوس را در حل مشکلات نجومی خویش به‌کل ناتوان یافت. می‌گوید که کتاب‌های مانویان “مشحون از افسانه‌های دور و دراز دربارهٔ آسمان و ستارگان و خورشید و ماه است” که با آنچه ستاره‌شناسان کشف کرده‌اند توافق ندارد. اما آگوستین اعتراف می‌کند که فاوستوس به دلیل فروتنی‌اش اظهار جهل در مورد مسائل دشوار و دقیق را حتی دوست‌تر می‌داشته است.۳۰ در این هنگام است که آگوستین عازم رُم می‌شود تا دمی از جنجال شاگردان در کارتاژ بیاساید. در رم جنجال کمتر بود، اما شاگردان به نیرنگ و دغل از پرداختن شهریه طفره می‌رفتند. در رم، آگوستین هنوز با مانویان ارتباط داشت، ولی پایهٔ ایمانش به حقانیت آن‌ها سست‌تر شده بود. رفته‌رفته بدین اندیشه می‌افتد که اصحاب آکادمی حق داشتند که می‌گفتند باید در همه‌چیز شک کرد. و این نخستین تمایل او به شکاکیت آکادمی جدید است.