تئاتر

کتاب تئاتر؛ آموزش و ایجاد معانی (هنر یا ابزار) اثری از آنتونی جکسون است که با ترجمه حسین فدایی حسین در انتشارات سوره مهر به چاپ رسیده است. در این کتاب به دو بعد از هنر نمایش می‌پردازیم که همیشه محل تنش بوده است: بعد زیبایی شناسی و جنبه کاربردی.

آنتونی جکسون در کتاب تئاتر؛ آموزش و ایجاد معانی (هنر یا ابزار) در تلاش است تا دو جنبه مهمی را که همیشه این هنر را تحت تاثیر قرار داده‌اند، بررسی کند. اولین جنبه آن، زیبایی شناسی و بعد دیگر، نقش کاربردی یا ابزاری تئاتر است.

تئاتر در قرن بیستم و سال‌های اول قرن بیست و یکم، نقش آموزشی داشت. این کتاب در تلاش است تا به کاوش در راه‌هایی بپردازد که ظرفیت آموزشی تئاتر در آن‌ها به کار رفته است. علاوه بر این، تئاتر همیشه با نظریه پردازی‌ها و ادعاهایی روبه‌رو بوده است که منبع ایجاد تنش بین ارزش تئاتر در مقام هنری و آموزشی بوده است.

به طور کلی می‌توان گفت که آنتونی جکسون در تلاش است تا استدلال‌ها و دیدگاه‌های مختلفی را بررسی کند که درباره ویژگی تئاترهای ابداعی در طی سال‌های گذشته، مطرح شده است.

بریده‌ای از کتاب تئاتر

قرن نوزدهم شاهد دوره‌ای فوق‌العاده از تغییر سریع در تمامی زمینه‌های تلاش‌های بشری بود. اکتشافات و پیشرفت‌های علوم و مهندسی، اقتصاد، سیاست، و اندیشه دینی تغییراتی برجسته در دیدگاه مردم به وجود آوردند. و انقلاب صنعتی ـ همان‌طور که نامش نشان می‌دهد ـ نه‌فقط در روش‌های تولید سریع‌تر و جدیدتر و پیشرفت تجاری، بلکه در محیط زیست و رشد انبوه جمعیت شهرها، تغییرات عمده ایجاد کرد. پیامدهای اجتماعی به‌ناچار اجتناب‌ناپذیر بودند؛ به‌خصوص، ایجاد توده‌های کارگری شهری که متحمل بیماری‌ها، فقر و بدبختی و استثمار و جمعیت زیاد می‌شدند. تضادها بین غنی و فقیر گریزناپذیر بود و به غنای ادبیات جدید منجر شد که در سبک‌های تخیلی و اسنادی بازتاب داشته و تحلیل و نقد می‌شدند؛ از شلی تا دیکنز و زولا، از فرشتگان تا کاوش‌های اجتماعی [کیتینگ، ۱۹۷۶] ـ خبرنگاران، سیاستمدارن و روحانیون که دنیاهای ناشناخته و هولناک فقرای لندن، منچستر و دیگر شهرهای مخوف را جست‌وجو کردند تا بخش زیرین و تاریک «مراکز مرفه تجاری و امپراتوری» را افشا کنند. [کیتینگ، ۱۹۷۶: ۶] این دورنمایی است که علیه آن جنبش‌های مختلف هنرمندانه در ادامه این قرن ظاهر شدند تا تلاش کنند جامعه معاصر را «آن‌گونه که هست» از طریق تفصیلات و جزئیات دقیق رفتار اجتماعی، شرایط زندگی و سلامت جسمی و ذهنی ـ روانی مردمِ تمام سطوح جامعه بررسی و ثبت کنند. تأثیر امیل زولا (۱۸۴۰ تا ۱۹۰۲) در این میان سرنوشت‌ساز بود. اقتباس وی از رمان خود، ترز راکن، برای صحنه در ۱۸۷۳ و مجموعه مقالات وی ـ نوشته‌شده در دهه ۱۸۷۰ و انتشار در سال ۱۸۸۰ ـ مصداقی نیرومند و فصیح و محرک برای نویسندگان با ذهنیت مشابه بود که عقیده داشتند اگر تئاتر بخواهد همه پتانسیل خود را به شکل هنری حفظ کند، باید به زندگی واقعی برگردد. وی در مقاله‌اش با عنوان «ناتورالیسم در تئاتر» بیان می‌کند: درام باید به سادگیِ اجرا و مطالعه منحصربه‌فردِ روان‌شناسانه از شخصیت‌های نمونه در تراژدی یونان قدیم برگردد، اما با جای‌گزین کردن درام در محیط فعلی و انسان‌هایی از دنیای کنونی... عصر ما عصر متُدها و علوم تجربی است و نیاز اولیه ما تحلیل دقیق است. [زولا، ۱۸۸۱، بازگویی‌شده توسط بنتلی، ۱۹۶۸: ۳۶۱] پس ناتورالیسم (طبیعت‌گرایی) نه‌فقط یک اولویت دارای اسلوب بود ـ تلاش برای تطابق دکوراسیون، گفتار و رفتار روی صحنه با زندگی واقعی تا حد امکان ـ بلکه به طرزی قوی‌تر، بیانی فلسفی محسوب می‌شد؛ اصرار بر «دنیای واقعی» که وقتی زیر میکروسکوپ دراماتیک نگریسته می‌شد، محرکات مخرب روان‌شناختی، پَستی، فشار و طمع را نشان می‌داد که اکثراً با شرایط اجتماعی و اقتصادی زندگی مردم متناسب بود. این ظهور و بروز صرفاً برای ارضای کنجکاوی طبقات متوسط جامعه نبود، بلکه فهمِ در حال رشدِ بسیاری از دراماتیست‌ها را از مسئولیت خودشان در تهییج وجدان‌های اخلاقی و آگاهی اجتماعی مخاطبان آن‌ها نشان می‌داد.