چگونه تحلیل گفتمان انتقادی انجام دهیم

کتاب چگونه تحلیل گفتمان انتقادی انجام دهیم نوشته دیوید مکین و آندره آمیر است که با ترجمه مهدی کوچک‌زاده و محمدقلی میناوند منتشر شده است. کتاب چگونه تحلیل گفتمان انتقادی انجام دهیم را انتشارات سوره مهر منتشر کرده است.

هدف این کتاب گردآوری مجموعه ابزارهایی است که گفتمان‌کاوان انتقادی عمدتاً از آن‌ها استفاده می‌کنند و اینکه نشان دهد چگونه می‌توان از این مجموعه برای تحلیل دامنه تعریف‌شده‌ای از متون رسانه‌ای استفاده کرد. از سوی دیگر، این کتاب مجموعه‌ای از روش‌ها و شیوه‌های تحلیل دقیق ارتباطات بصری را نیز ارائه می‌کند. در میان زبان‌شناسان و گفتمان‌کاوان، به موازات علاقه فزاینده به تحلیل متن، گرایش وافری به تحلیل چگونگی انتقال معنا از طریق زبان بصری نیز وجود داشته است. این کتاب سعی دارد دید گسترده‌ای درباره درک گفتمان انتقادی در اختیارمان قرار دهد.

بریده‌ای از کتاب چگونه تحلیل گفتمان انتقادی انجام دهیم

یکی از انتقادهای اصلی به زبان‌شناسیِ انتقادی توسعه‌نیافتگی آن برای لحاظ کردن سرشت ارتباط میان زبان، قدرت و ایدئولوژی در تحلیل بوده است (فرکلاف، ۱۹۹۲). گفتمان‌کاوان انتقادی در پی تکوین و گسترش روش‌ها و نظریه‌هایی بودند که بتواند رابطه میان این سه را هرچه بهتر لحاظ کند و به‌خصوص سنت‌ها و قراردادهای درون و پشت سر متن‌ها را، که مواضع و جناح‌بندی‌های سیاسی و ایدئولوژیک آن‌ها را فاش می‌کند، بیرون بکشد و به تشریح آن‌ها بپردازد. به‌علاوه، تحلیل گفتمان انتقادی، بی‌مهابا و تمام‌قد، به مداخله عملی در امور سیاسی و نیز تغییرات اجتماعی می‌پردازد (فرکلاف و وداک، ۱۹۹۷:۲۵۸)؛ مثلاً، تعدادی از گفتمان‌کاوان از نظر سیاسی علیه نژادپرستی فعال‌اند و کلیشه‌ها و ایدئولوژی‌های نژادپرستانه در رسانه‌ها یا سایر گفتمان‌های رسمی را افشا می‌کنند؛ اگرچه از سوی دیگر زبان‌شناسان، که به آرمان عینیت در کارهای خود پایبندند، اغلب به این امر با دیدی منفی نگریسته می‌شود. در پایان کتاب، در آنجا که به ارزیابی تحلیل گفتمان انتقادی از زوایای مختلف می‌پردازیم، درباره این موضوع بیشتر بحث خواهیم کرد. تحلیل گفتمان انتقادی از اساس با اندیشه‌های نورمن فرکلاف، روث وداک و تئون ون‌دایک گره خورده است؛ اگرچه در جایگاه گفتمان‌کاوانِ انتقادی خود این پژوهشگران قائل‌اند که برای تحلیل گفتمان انتقادی نسخه‌ای واحد و همواره یکسان وجود ندارد، بلکه آنچه در عمل می‌بینیم طیف وسیعی از رویکردهای انتقادی است که می‌تواند زیر چتر تحلیل گفتمان انتقادی گرد آید (نک: گی، ۱۹۹۰؛ اسکالون، ۱۹۹۸؛ راجرز، ۲۰۰۴؛ جفریس، ۲۰۰۷؛ ریچاردسون، ۲۰۰۷). همچنین، بسیاری از این نویسندگان تأکید دارند که تحلیل گفتمان باید از مجموعه‌ای از روش‌ها (ی زبان‌شناختی) به منظور پژوهش درباره مسائلی مانند نحوه تولید و دریافت متن الهام بگیرد (وداک و میر، ۲۰۰۱؛ ریچاردسون، ۲۰۰۷). اما مسئله مهمی که همه این نویسندگان بر سر آن اجماع دارند، نگاه به زبان به‌منزله ساختاری اجتماعی است: زبان هم جامعه را شکل می‌دهد و هم از آن شکل می‌پذیرد. تحلیل گفتمان انتقادی به تحلیل کاربرد صرف زبان علاقه چندانی ندارد؛ بلکه عمدتاً به تحلیل مؤلفه‌های زبانیِ موجود در ساختارها و فرایندهای اجتماعی و فرهنگی می‌پردازد. تحلیل گفتمان انتقادی فرض را بر این می‌گذارد که روابطِ قدرت ظهوری گفتمانی دارند. به عبارت دیگر، قدرت از طریق گفتمان القا و اجرا می‌شود. ازاین‌رو، می‌توانیم بررسی کنیم که روابط قدرت چگونه در گفتمان وارد می‌شود و به اجرا درمی‌آید (فرکلاف و وداک، ۱۹۹۷:۲۷۲).