داستان بربت

مجید ناظم پور نوازنده و کارشناس موسیقی است. «داستان بربت» نتیجه چند سال پژوهش‌های میدانی و مطالعاتی نگارنده در ایران و کشورهای عربی پیرامون ساز عود(بربت) است.

نخستین جرقه های پژوهش دربارة تاریخ ساز عود زمانی در ذهنم زده شد که تازه با این ساز آشنا شده بودم. از یک سو، همه خاستگاه این ساز را ایران می دانستند و از سوی دیگر می دیدم این ساز بیش از ایران در کشورهای عربی رواج دارد. از هر کس دربارة تاریخ آن می پرسیدم اطلاعات چندانی نداشت و نمی توانست از نظر تاریخی و علمی دربارة این ساز توضیح دهد. با این حال، تصویر آن شمایلی بود که مرا به یاد گذشتة پربار و غنی کشورم می انداخت. در گوشه و کنار هر مینیاتور ایرانی تصویر آن را می دیدم که بر زیبایی اثر افزوده است؛ اما افسوس! می شنیدم و می دیدم که با آن نغمه های عربی می نوازند…

بریده‌ای از کتاب داستان بربت

«چنان که آثار باستانی نشان می‌دهند، ظهور و استفاده از ساز بربت در ایران به دوران بعد از سقوط بابل (۱۵۳۰ پ‌م) می‌رسد. بعد از ایران این ساز در سرزمین‌های دیگری مانند ترکیه، سوریه، فلسطین، شبه‌جزیرۀ عربستان، یونان، و روم نیز رواج یافت. حفاری‌ها و کاوش‌های باستان‌شناسی و نقوش برجای‌مانده روی ظروف سفالی و فلزی و خطوط میخی لوح‌های افتخار و گلی این ادعا را به اثبات می‌رساند که در سرزمین ایران بربت از ۱۵۳۰ پیش از میلاد نواخته می‌شده است. بربت از طریق امپراتوری ایران در دیگر نقاط عالم و تمدن‌های بابل، آشور، و مصر گسترش یافت. تعدادی کاسۀ برنزی که به «سیتولا» معروف است (۱۰/۹ پ‌م) و با تصویر نوازندۀ بربت تزئین شده است. این نوازنده سازش را به طرف بالا گرفته است. ساز کاسۀ کوچک است و دستۀ بلندی دارد و وترهای آن از ابتدا تا انتهای ساز کشیده شده‌اند. در لوح دیواری فرسینک مربوط به شرق ترکستان (قرن‌های پنجم و ششم میلادی) نوعی بربت حکاکی‌ شده که کاسۀ گلابی‌شکل دارد. این ساز در انتها به دستۀ کوتاهی وصل می‌شود و نوازنده آن را به شکل مایل به طرف بالا در دست گرفته است. مجموعۀ آثار موزۀ روسیه و پاکستان، که متعلق به قرن‌های اول و پنجم میلادی است، گواه گسترش نوع خاصی از بربت در آسیای میانه و ایران است. این سازها از نوع بربت ایرانی است.»