سرای انقلاب

معصومه جعفرزاده در کتاب سرای انقلاب، به بررسی نقش بازار شهر تبریز در پیروزی انقلاب پرداخته است.

از شرایط بااهمیت و تأثیرگذار در پیروزی یک گروه مخالف در منازعه با حکومت وقت این است که به لحاظ مادی و اقتصادی به نظام حاکم وابستگی نداشته و مستقل باشد. هر نهضتی برای سازماندهی و اقدامات انقلابی نیازمند منابع مالی فراوانی است، زیرا در هر انقلابی تعداد زیادی از افراد درگیر مبارزه‌اند و مقدار زیادی اقدامات پنهان انقلابی وجود دارد که باید از لحاظ مالی تغذیه شوند. با توجه به سیاست‌های رژیم شاه مبنی بر نوسازی به سبک غربی و ترویج فرهنگ غربی همچون ایجاد فروشگاه‌های بزرگ زنجیره‌ای در جامعه و تحت فشار قرار گرفتن اقشار مذهبی به ویژه بازاریان این امر موجب نزدیکی بیشتر این دو نهاد گردید. این اتحاد سبب شد بازار به‌عنوان یک نهاد سنتی، نقش به سزایی چه از لحاظ مالی و اقتصادی و چه از لحاظ سیاسی ایفا کند. از لحاظ سیاسی موقعیت بازار و جمعیت آن نقش مهمی در شکل‌گیری تظاهرات مردمی داشت. بازاریان چند صد مغازه در بازار تبریز داشتند و با جمعیت زیادی از مردم در ارتباط بودند. هرگاه که اتفاقی می‌افتاد بازار را بسته و در مساجد تجمع می‌کردند.

مهم‌ترین ابزار بازار برای بیان اعتراض خود در بستن مغازه‌ها و تحصن تجلی می‌یافت. وقتی خبر بسته شدن مغازه‌ها توسط بازاریان و تحصنشان، در شهر پخش می‌گردید، نشان این بود که اعتراضی گسترده در راه است. چراکه بسته شدن بازار خبر از اختلال زندگی عادی مردم را می‌داد. درواقع بسته شدن بازار مانند یک شبکه خبری وسیع عمل می‌کرد، آن هم زمانی که خبری از وسایل ارتباط جمعی نبود.

تعطیلی بازار باعث نارضایتی مردم و اعتراض به دولت می‌شد و تا حدی زمینه شکل‌گیری تظاهرات مردمی را فراهم می‌کرد. تنها کانال بسیج بازاریان در اتحاد با سایر گروه‌ها، مساجد بودند و مساجد محل امنی را برای بازاری‌ها فراهم کرده بودند تا گردهم آیند و به مخالف با رژیم پرداخته و فشارهای حکومت را افشا کنند. از لحاظ اقتصادی نیز بازار نقش مهمی در پشتیبانی و حمایت از مبارزات انقلابی و انقلابیون داشت.

با توجه به مسائل ذکر شده در خصوص بازار، مجموعه‌ای مدون از نقش و فعالیت‌های بازاریان مبارز در پیروزی انقلاب اسلامی موجود نبود و نقش این طبقه از جامعه در پیروزی انقلاب داشت از خاطره‌ها پاک و یا کمرنگ می‌شد. بر همین اساس نویسنده تصمیم به نگارش طرح موضوع نمود ، تا بتواند به نقش بازار و بازاریان تبریز در پیشبرد اهداف نهضت روحانیت و پیروزی انقلاب اسلامی بپردازد. او برای نگارش کتابش از راه‌های مختلف تحقیقاتی اعم از کتابخانه‌ای، میدانی و اسنادی بهره برده است.

بریده‌ای از کتاب سرای انقلاب

داشتم می‌دیدم که پوتین‌هایش را درآورد. سربازان تا سر کوچه رسیده و صف‌کشیده بودند. درجه‌دارها عقب ایستاده بودند. می‌ترسیدند که سرباز به آنها شلیک کند. قنداقه تفنگ را زیر پایش گذاشت و با صدای بلند گفت: اشهد ان لا اله الله و اشهد ان محمدا رسول‌الله و اشهد ان امیرالمؤمنین علیا ولی‌الله و بعد گفت: «مرده باد شاه جنایت کارا» و «زنده‌باد خمینی» لوله تفنگ را زیر گلویش قرارداد. با انگشتش ماشه را کشید و مغزش متلاشی شد. (بریده‌ای از خاطرات حیدر ارسلانی)