شرق‌شناسی هالیوود

برای ارائه قدرتمند روایت‌های برگزیده، سینما ساختاری هنری دارد که منشأ آن قدرت و ایدئولوژی است. تقابل‌های روایی عرض‌اندام می‌کنند و آنکه در جایگاه قدرت است روایتی از مفاهیم بشر ارائه می‌کند که در تداوم سلطه خود باشد. در شکل‌گیری روایت‌ها، مفهوم سلطه نیز هنگامی معنا می‌یابد که با مفهوم (انحصار) همراه باشد. به نظر می‌رسد که روایت‌های سینمایی هالیوود واجد چنین معنایی باشد. در این صورت، روایت‌های اکثریت در برابر روایت‌های (اقلیت) جنسیتی و اقتصادی و نژادی و قومی قرار می‌گیرد و یک روایت خاص از معنای انسان و جهان ارائه می‌شود. روایت‌های سینمای هالیوود از اسلام و مسلمانان در همین قالب قابل‌فهم است.

اما آیا شکل‌گیری این روایت‌ها و روایت‌پردازی غرب از اسلام و مسلمانانْ امری امروزی است و یا تابعی از سیاست‌گذاری‌ها و برداشت‌های تاریخی پیشین از اسلام و مسلمانان است که در هر متنی به‌گونه‌ای تکرار می‌شود. درواقع مسئله اصلی این است که چگونه این روایت‌ها از اسلام و مسلمانان شکل گرفته‌اند و آیا سیاست‌ها و روندهای تاریخی موجودْ در شکل‌گیری این روایت‌ها نقش داشته است؟ با این مسئله، کتاب حاضرْ پرسش خود را به یکی از منابع اصلی روایتگری در غرب محدود می‌کند. این منبع سینمای هالیوود است که قدرت بسیار زیادی در روایت‌پردازی دارد.

سینمای هالیوود، با به‌کارگیری قدرت تصویرپردازی و روایتگری خود، ازجمله مهم‌ترین نهادهای اجرای سیاست‌های غربی به‌معنای عام آن و سیاست‌های ایالات متحده امریکا به‌معنایی خاص‌تر بوده است. بنابراین مطالعه فیلم‌های این سینما می‌تواند راهی برای شناخت وضعیت سیاسی موجود باشد و موقعیت امروزی روایت از اسلام و مسلمانان را در قیاس با دوره‌های مختلف تاریخی آشکار سازد و نسبت گفتار امروزی غرب با پیشینه تاریخی روایتش از اسلام را هویدا سازد. شناخت موقعیت کنونیْ اهمیت زیادی دارد؛ زیرا موقعیت‌های تاریخی نیز در شکل‌گیری گفتار و روایت غرب از مسلمانان تأثیر بسزایی داشته‌اند. این کتاب به شما تصویری کلی از نگاه سینما به اسلام می‌دهد.

مسئله اصلی کتاب حاضر نیز این است که روایت از اسلام و مسلمانان در سینمای هالیوود باتوجه‌به سیاست‌های راهبردی ایالات متحده و پیشینه تاریخی دانش شرق‌شناسی چگونه بازنمایی می‌شود.

بریده‌ای از کتاب شرق‌شناسی هالیوود

وقتی از (غرب) سخن گفته می‌شود، منظور جغرافیایی نیست که در مقابل شرق قرار دارد، بلکه کلیت و برساخته‌ای تاریخی و البته فراروایی است که ادعای جهان‌شمولی دارد. منظور از غرب جامعه‌ای توسعه‌یافته و صنعتی و شهری و سکولار است که در اروپا بعد از شکست فئودالیته ظهور یافت و امروز هر جامعه‌ای که این خصایص را داشته باشد مدرن است. بنابراین غرب یک ایده است (هال، ۱۳۸۶: ۳۳ - ۳۶)؛ ایده‌ای که می‌کوشد با حضور فعال خود در عرصه فکر و تجلی‌گاه رسانه‌ای آنْ هر آنچه را می‌پسندد، در قالب هنجارهای خوب و بد تعریف کند. دنیای فعال نوشته‌های غربی و سکوت شرقی این امکان را به وجود می‌آورد که چیزهای گوناگونی (شرقی) معرفی شوند و (انگ) شرقی بخورند. مفاهیمی نظیر فساد، قساوت، استبداد، جوهر، روحیه، عرفان، شهوت، روح و شکوه شرقی خیلی زود به گفتمان روزمره ناظران اروپایی راه یافته است (زائری، ۱۳۸۴: ۳۷۸). آنچه امروز تبدیل به دانش شده حاصل فراروایتی تاریخی از خوانش شرق توسط غرب است. این دانش به‌گونه‌ای شگفت‌انگیز از موضع برتر و سلطه‌آمیز سخن به میان می‌آورد و خود را شیوه درست‌نوشتن، شرح، بیان و تفسیر می‌داند و درنتیجه، به‌طورکلی به مبانی سیاسی و یا ایدئولوژیک و یا پیامدهای ادبیات و نوع گفتمان خود بی‌تفاوت باقی می‌ماند (شهرابی، ۱۹۹۱: ۸). اینجاست که مفهوم قدرت و گفتمان و آنچه به‌عنوان علم به جوامع شرقی و جوامعی که پیش‌ازاین مستعمره بوده‌اند معنا می‌یابد. پیگیری شرق‌شناسی و مطالعه پسااستعماری در سینمای هالیوود نیازمند آن است که به‌لحاظ تاریخی، گذشته و سوابق آن روشن گردد و وقوع رخدادهای تاریخی در روند آن لحاظ شود. بنابراین در این فصل به‌دنبال آن هستم که، با مروری کوتاه، ریشه‌های تاریخی شکل‌گیری دانشی غربیْ تحت عنوان شرق‌شناسی را نشان دهم؛ دانش و شیوه‌ای که مبدأ نظام بازنمایی در رسانه‌ها محسوب می‌شود. در پایان فصل نیز به ظهور نظریه‌های آکادمیک در حوزه مطالعات پسااستعماری و نقد شرق‌شناسی اشاره خواهم کرد.