سیداحمد خمینی، جلد 1

کتاب سید‌ احمد خمینی نوشته جواد کامور بخشایش، از مجموعه کتاب شخصیت‌های مانا، با استناد به منابع موجود و تکیه بر اسناد ساواک، تحلیلی از زندگی سید احمد خمینی را ارائه می‌کند.

زندگی سید احمد خمینی را می‌توان از دو دیدگاه متفاوت تحلیل کرد. اول آنکه اگر فرزند امام خمینی نبود و با ایشان ارتباط نمی‌یافت و در مرکز ثقل مبارزه بیت امام قرار نمی‌گرفت، به همین اندازه به شهرت و اعتبار می‌رسید؟ از این زاویه، مقایسه فعالیت‌های سیاسی وی با دیگر روحانیون هم‌سنگ او نشان می‌دهد که انتسابش به امام و شهرتش در بین مبارزان تا چه حد فعالیت‌های سیاسی او را اگر چه اندک تأثیرگذار جلوه داده است.

دوم آنکه، اگر سید احمد فرزند امام خمینی نبود و از حساسیت‌های عوامل امنیتی به دور می‌ماند و فعالیت‌های سیاسی‌اش تا این حد زیر ذره‌بین مأموران ساواک قرار نمی‌گرفت و مانند هم‌مسلکان خود مبارزات سیاسی‌اش را ادامه می‌داد و در سال‌های بعد هم به دلیل همراهی همیشگی‌اش با امام، تلاش‌های او در برهه‌های مختلف در سایه نمی‌ماند، شهرت و اعتبارش بیش از محبوبیت و شهرت کنونی‌اش نبود و نقش او پررنگ‌تر نمی‌شد؟

حجت‌الاسلام والمسلمین سید احمد خمینی، آخرین فرزند پسر امام، در خانه‌ای پرورش یافت که بعدها مرکز ثقل فعالیت‌های سیاسی علیه رژیم پهلوی شد. او در حمایت پدری بزرگ شد که شالوده رژیم پهلوی را از هم گسست، و نظامی اسلامی را در ایران برپا کرد. سید احمد از دوره نوجوانی و جوانی، با الفبای فعالیت سیاسی و شخصیت‌های مبارز آشنا شد و شاکله ذهنی‌اش بر همان مبنا شکل گرفت. وی در دوره جوانی، فعالیت‌های سیاسی‌اش را در غیاب پدر اما با راهنمایی ایشان آغاز کرد. فعالیت سیاسی او در دوران دوری از پدرش بیش از یک دهه به طول انجامید؛ تا جایی که جزء تصمیم‌ گیرندگان اصلی کانون مبارزه (بیت امام) به شمار می‌رفت. فعالیت‌های سیاسی سید احمد از اولین سال‌های تبعید امام آغاز شد؛ اما ورود جدی او به عرصه سیاست از زمانی بود که از نظر سنی به مرحله پختگی رسیده و به سبب حضور در حلقه درس پدر، برادر و استادان حوزه علمیه قم به لباس روحانیت ملبس شده بود. او به دلیل آنکه فرزند امام بود، جایگاه خاصی در جامعه یافت و در همه سال‌هایی که امام در تبعید نجف به سر می‌برد، بیت امام را البته در کنار شخصیت‌هایی مانند آیت‌الله سید مرتضی پسندیده و شیخ حسن صانعی و عده‌ای دیگر اداره می‌کرد و مشعل مبارزه را در قم روشن نگه می‌داشت. حضور شایسته و صادقانه او در بیت امام این اطمینان را هم به خود امام داده بود که هر بیانیه و اعلامیه‌ای که صادر کند، پس از ارسال به ایران، بلافاصله بی‌کم و کاست در اختیار رهبران مبارزه قرار خواهد گرفت. نهضت اسلامی این جریان بی‌واسطه و مطمئن را مدیون سید احمد خمینی است.

او در سال‌های اوج نهضت اسلامی (1356 و 1357)، با سفر به نجف و استقرار در بیت امام نقش رابط بین ایشان و روحانیت و رهبران مبارزه را پررنگ‌تر کرد و پس از فوت برادرش، سید مصطفی، مسئولیت اداره بیت امام در نجف و برقراری ارتباط با داخل و خارج کشور را بر عهده گرفت. هنگامی که عرصه برای حضور امام خمینی در عراق تنگ شد، همراه ایشان به فرانسه رفت، حدود چهار ماه در دهکده نوفل‌لوشاتو مستقر شد و در آن‌جا هم اداره امور را بر عهده گرفت.

سید احمد همراه امام به ایران آمد و با حضور در کنار ایشان، در بسیاری از رویدادهای سال‌های اول پیروزی انقلاب اسلامی نقش مؤثری داشت. در کنار آن، رابط امین بین امام و مسئولان بود. مسئولیت مهم ایشان در آن دوران حفظ امنیت و سلامت امام بود. با رحلت امام، سید احمد خمینی از سیاست کناره گرفت و به ریاضت و معنویات و اداره امور حرم امام مشغول شد، تا سرانجام در 26 اسفند 1373 چشم از جهان فرو‌بست.

از جمع‌بندی این دو تحلیل چنین برمی‌آید که با آنکه بسیاری از فعالیت‌های سید احمد به سبب قرار گرفتن در پشت امام دیده نشد و در دوران پس از انقلاب هم استقلال او کم‌رنگ شد؛ دستاورد وابستگی‌اش به امام در پیشبرد انقلاب مؤثر بود. او مبارزی بود که با بهره‌گیری از موقعیت خود، به چهره‌ای اثرگذار تبدیل شد.

مجموعه پژوهشی «شخصیت‌های مانا» با هدف ارائه الگوهای موفق، به زندگی شخصیت‌های نیک‌نامی می‌پردازد که در عرصه‌های دانش، فرهنگ، سیاست و اجتماع در ایران معاصر زیسته و درگذشته‌اند. این مجموعه که برای عموم مخاطبان به‌ ویژه جوانان و دانشگاهیان تهیه شده برآیند احساس ضرورتی است که در پهنۀ ارائه آثار دقیق و مستند از زندگانی افراد تأثیرگذار پدید آمده است. از این‌ رو پژوهشگران دفتر ادبیات انقلاب اسلامی که تجربه‌ای در شرح‌ حال‌نویسی داشتند، گروهی را در 1388ش با عنوان شخصیت‌های مانا تشکیل دادند. این گروه یک‌ صد تن از شخصیت‌های مشهور یا کم‌آوازه معاصر را برگزید تا در مجموعه‌ای به شرح احوال، فعالیت‌ها، آراء و اندیشه‌ها، آثار و دیگر تکاپوهای زندگی شخصیت‌های مورد نظر پرداخته، آنان را به شیوه‌ محققانه، علمی و مستند، در حدود یک‌ صد صفحه، به مخاطبان معرفی نماید.

بریده‌ای از کتاب سیداحمد خمینی

سید احمد در اواخر تیر 1356 همراه خانواده (همسر و فرزندش سید حسن) راهی لبنان شد، تا از بیروت به عراق سفر کند. آنان پس از ورود به بیروت و اقامت در منزل امام موسی صدر، با خبر شدند که سید مصطفی خمینی همراه آیت‌الله سید محمد موسوی بجنوردی در سوریه هستند؛ بنابراین احمد به دیدار آن‌ها رفت و چند روز در دمشق ماند. آن‌ها قصد داشتند از دمشق عازم عربستان شوند؛ از این رو سید احمد به بیروت بازگشت تا به کمک امام موسی صدر مقدمات سفر خود، برادرش، و موسوی بجنوردی را به حج فراهم آورد. یکی دو روز بعد، سید مصطفی و بجنوردی هم به بیروت آمدند و با برخی از شخصیت‌های سیاسی مبارز لبنان ملاقات کردند. آنان پس از فراهم آمدن مقدمات سفر، همراه سید احمد راهی سفر حج شدند. در این مدت همسر و فرزند سید احمد در منزل امام موسی صدر ماندند. سید احمد پس از انجام مراسم حج دوباره به دمشق بازگشت. در همین ایام بود که صادق طباطبایی با شنیدن خبر ورود خواهر و شوهر‌ خواهرش به سوریه، همراه مصطفی چمران و همسر امام موسی صدر به سوریه رفت و با آن‌ها دیدار کرد. دیدار صادق طباطبایی با خواهرش، فاطمه (همسر سید احمد)، در حالی صورت گرفت که آنان از سال 1345 تا آن زمان هم‌دیگر را ندیده بودند. سید احمد در طول دو سه روز اقامت در سوریه، همراه صادق طباطبایی عازم بیروت شد. آن‌ها در صور با مصطفی چمران ملاقات، و از مؤسسه او نیز بازدید کردند. سید احمد مدتی هم نزد مصطفی چمران آموزش نظامی دید. به گفته صادق طباطبایی، سید احمد در ایام اقامت در سوریه و لبنان اغلب روزها را با مبارزان ایرانی و لبنانی می‌گذراند و جلسات متعددی با آنان داشت؛ از جمله این افراد جلال‌الدین فارسی بود. پس از چند روز، سید احمد همراه خانواده راهی نجف شد و به امام پیوست.