بیداری دشت کهن

کتاب بیداری دشت کهن نوشته حسین عسگری است که در انتشارات سوره مهر به چاپ رسیده است. این کتاب تاریخ انقلاب اسلامی در ساوجبلاغ و نظرآباد را مرور می‌کند. 

انقلاب اسلامی ایران، یکی از مهمترین وقایعی است در تاریخ معاصر ایران رخ داد. مردم در برابر رژیم سلطنتی دست به اعتراض زدند و سالها پای حرف خود ایستادگی کردند تا نهایتا موفق شدند به چیزی که می‌خواهند برسند. البته در این مسیر، جان‌های بسیاری فدا شدند و زندگی‌های زیادی ویران گشتند. در این میان، روحانیون مختلف نقش‌ مهمی را در رهبری اعتراضات ایفا کردند. آن‌ها روحیه انقلابی مردم را تقویت می‌کردند و آنان را به ادامه دادن مسیر دلگرم و امیدوار می‌ساختند.

بیداری دشت کهن، مروری است بر تاریخ انقلاب اسلامی در ساوجبلاغ و نظرآباد. حسین عسگری در این کتاب به سراغ خاطرات و اسناد معتبری رفته است که نشان می‌دهد در آن روزگار، مردم و روحانیون ساوجبلاغ و نظرآباد چه اقداماتی انجام دادند و در چه مسیری حرکت کردند تا در نهایت، ورق به سمت آنان برگشت. این کتاب تنها بخشی از تاریخ پر اضطراب و عجیب آن روزها را مرور می‌کند و سرشار از یادگیری است.

بریده‌ای از کتاب بیداری دشت کهن

آیت‌الله شیخ محمدتقی برغانی معروف به شهید ثالث در حدود سال ۱۱۸۳ ق در روستای بَرَغان از توابع شهرستان ساوجبلاغ واقع در استان البرز زاده شد. مقدمات علوم اسلامی را نزد پدرش فراگرفت و در نوجوانی، قرآن کریم و نهج‌البلاغه را حفظ کرد. در جوانی جهت ادامه تحصیل به حوزهٔ علمیهٔ قزوین رفت. پس از آن، سالیانی به قصد تکمیل مدارج علمی به شهرهای اصفهان، کربلا و قم سفر کرد. آخوند ملاآقا بیدآبادی (م ۱۱۹۷ ق)، شیخ محمدباقر وحید بهبهانی (م ۱۲۰۵ ق)، میرزا ابوالقاسم گیلانی قمی معروف به صاحب قوانین (م ۱۲۳۱ ق)، آخوند ملاعلی نوری (م ۱۲۴۶ ق) و سیدعلی طباطبایی اصفهانی معروف به صاحب ریاض (م ۱۲۳۱ ق) از جمله استادان او بودند. به گفتهٔ خود او، در اصفهان بیشتر به حکمت اشتغال داشته و علاوه بر تحصیل، فلسفهٔ صدرایی تدریس می‌کرده است. در حدود سال ۱۲۲۰ ق به ایران بازگشت و در تهران به تدریس و تبلیغ امور دینی پرداخت. پس از چندی دوباره به عتبات بازگشت. اعتراض‌های او به فتحعلی شاه قاجار و عدم تصدیق اجتهادش از سوی میرزا ابوالقاسم قمی، موجب مهاجرت دگربارهٔ او به عراق شد. او مدت کمی در درس میرزای قمی حاضر شده بود و میرزا، شناخت کافی از او نداشت و مکاتبه علمی آن دو هم بی‌نتیجه مانده بود. در برخی منابع گفته شده، پس از پایان خفت‌بار جنگ دوم ایران و روس، شیخ محمدتقی برغانی به همراه برادرانش شیخ محمدصالح برغانی و شیخ محمدعلی برغانی (م ۱۲۶۹ ق) در جلسه‌ای که با حضور روحانیون تهران و فتحعلی شاه قاجار در کاخ گلستان تشکیل شد، شرکت داشت. در آن نشست مشورتی، شیخ محمدتقی دربارهٔ لزوم رهبری فقیهان در دورهٔ غیبت کبری سخن گفت و به اختیارات غیر شرعی شاه اعتراض کرد. او در مباحث زکات، جهاد، قضا و دیگر آثار فقهی خود، نظریه ولایت فقیه را مطرح کرده است. پس از آن میان برادران برغانی و ملا محمدعلی جنگلی مازندرانی مشهور به جَدَلی (از روحانیون طرفدار شاه) مشاجره لفظی درگرفت و به خشونت گرایید. به همین سبب، شاه آنها را نکوهید و گویا فرمان تبعیدشان به عراق را صادر کرد. میرزا محمد تنکابنی شاگرد شهید ثالث، در کتاب قصص‌العلما می‌نویسد که همان شب، فتحعلی شاه در خواب می‌بیند که حضرت فاطمه (س) به این تصمیم شاه (تبعید برادران برغانی) اعتراض کرده و فرموده است که رضای خاطر آنها را فراهم کرده و به آنان احترام نماید. فردای آن روز، شاه برادران برغانی را به حضور طلبیده و به آنان محبت و احترام و «هر یک را به خلعت فاخر و تشریف ملوکانه مخلع و مشرف» می‌دارد. شهید ثالث پس از بازگشت به عراق، در نجف‌اشرف از درس شیخ جعفر کاشف‌الغطا و در کربلا از درس سیدعلی طباطبایی و فرزندش سیدمحمد مجاهد بهره‌مند شد تا به درجه اجتهاد رسید. پس از چندی، تدریس علوم اسلامی در کربلا را آغاز کرد و مسجدی نیز در محله «باب‌السّلامه» آن شهر ساخت. این مسجد به نام «مسجد برغانی» شهرت داشت که پس از شهادت او، به «مسجد شهید ثالث» معروف شد. هنگامی که شیخ جعفر کاشف‌الغطا به توصیه پزشکان نجف‌اشرف و برای تغییر آب و هوا عازم ایران شد تا در روستای ییلاقی برغان اقامت کند، شهید ثالث و برادرانش را همراه خود به ایران آورد و نزد فتحعلی شاه میانجی‌گری کرد. شاه قاجار وساطت شیخ جعفر را به این شرط پذیرفت که برادران برغانی در تهران اقامت نگزینند. به همین جهت، شهید ثالث در قزوین ساکن شد. چون میرزا عبدالوهاب شریف قزوینی (م ۱۲۶۴ ق) عالم بزرگ شهر قزوین از شیخ محمدتقی برغانی تجلیل کرد، در زمانی کوتاه، رهبری دینی و تربیت طلاب به او انتقال یافت.