گزیده‌ی آثار ناصر خسرو قبادیانی

 این مجموعه کوچک دربردارنده گزیده‌هایی از آثار ناصر خسرو فرزانه است تا قطره‌ای از دریای عمیق و وسیع ذوق و فکر و خرد او را بچشیم .

بریده‌ای از کتاب گزیده‌ی آثار ناصر خسرو قبادیانی

چنان‌که از احوال و آثار وی برمی‌آید، ناصرخسرو از جمله حکمای دین‌باور حق‌طلب ژرف‌اندیش و کمال‌جویی است که جلوه جمال حق را نه در منظر جلوه‌های ظاهری طبیعت، که در ورای این چشم‌انداز گرفتار حسّ می‌بیند. دکتر ذبیح‌الله صفا در کتاب شریف تاریخ ادبیات در ایران می‌گوید: اصولاً ناصرخسرو به آنچه دیگر شاعران را مجذوب می‌کند، یعنی به مظاهر زیبایی و جمال و به جنبه‌های دل‌فریب محیط و اشخاص، توجهی ندارد و نظر او بیشتر به حقایق عقلی و مبانی و معتقدات دینی است. به همین سبب، حتی توصیفات طبیعی را هم در حکم تشبیبی برای ورود در مباحث عقلی و مذهبی به کار می‌برد. با این حال، نباید از قدرت فراوان ناصرخسرو در توصیف و بیان اوصاف طبیعت غافل بود توصیفاتی که او از فصول و شب و آسمان و ستارگان کرده در میان اشعار شاعران فارسی کمیاب است. مهم‌ترین امری که از حیث بیان عواطف (غیر از عواطف دینی) در شعر ناصرخسرو جلب نظر می‌کند بیان شدیدی است که شاعر از بدرفتاری‌های معاصران و تعصّب و سبک‌مغزی آنان و عدم توجه به حق و حقیقت دارد. در خصوص پیوند اعتقادی ناصرخسرو به فاطمیان و اسماعیلیان آراءِ مختلفی وجود دارد. اینکه پیش از سفر حج چنین باور و اعتقادی داشته چندان منطقی به نظر نمی‌رسد، زیرا شرح احوال او در چهل سال اول حیات او جز این را نشان می‌دهد. همین قدر باید باور داشت اقامت هفت‌ساله وی در بلاد شامات و مصر و حجاز به تقرب او به فاطمیان انجامید. دکتر سید محمد دبیرسیاقی در مقدمه سفرنامه حج ناصرخسرو می‌گوید: شک نیست که ناصرخسرو مردی معتقد و مؤمن و راستگوست و در همه عمر نیز قطعاً چنین بوده است و این را نیز می‌دانیم که در سرزمینی می‌زیسته است که از دیرزمان طریقه اسماعیلیان در آن اشاعه و نشر داشته است و ذهن جست‌وجوگر و دیده تیزبین مردی فاضل و مطلع و کنجکاو چون او نمی‌توانسته است از کنار معرکه بساط اصحاب دعوت فاطمی و تعارض و برخورد اندیشه آنان با پیروان طریقه تسنّن، یعنی بیشتر ساکنان خراسان بزرگ، آسان بگذرد و بر کشاکش‌ها و داروگیرها و گریز و قرارهای آن دو گروه دقّتی و نگرشی نداشته باشد؛ خاصه که در زمینه ادیان و عقاید ملل مطالعات قبلی نیز داشته است. دلایل دیگری نیز بر نفی‌اسماعیلی بودن وی وجود دارد، از جمله: ۱. سلسله نسبت و شجره‌نامه او که، به تصریح خودش، چنین آمده است: ناصر بن خسرو بن حارث بن عیسی بن الحسن بن محمد بن موسی‌بن امام جواد(ع) بن امام علی‌الرضا(ع)بن الامام موسی بن جعفر، علیهم‌السلام، القبادیانی. ۲. ذکر صفت ملاحده در برابر لقب اسماعیلیان در کتاب سوانح خویش. ۳. اشعار عدیده‌ای که در مدح ائمه شیعه سروده است. ۴. تفاخر به نسل چند امام شیعیان. ۵. فقدانِ اثری در آثار منظوم و منثور وی در خصوص زیدیه و اسماعیلیه. با این همه، گروهی نیز دلایلی دال بر تعلق خاطر وی به فرقه اسماعیلیه ارائه داده‌اند. امّا، آنچه معتبر و سزاوار باور است اینکه آثار این حکیم گران‌قدر خود گویای اعتقادات وی است و این همه شگفتی و شگرفی اثر حکایت از شیعه بودن او دارد.