از حماسه تا انقلاب، موسیقی

«از حماسه تا انقلاب، موسیقی» نوشته هوشنگ جاوید نگاه توامان تاریخی و باستان‌شناسانه به موسیقی حماسی و تطور آن از گذشته ‌های دور تا دوران تاریخی و اسلامی دارد.

این کتاب از حماسه راستین و ریشه‌های تاریخی آن آغاز کرده و به تغییرات معنایی، صوری و محتوایی آن در دوران پس از باستان و در حماسه‌های نوین پرداخته است. بخشی از کتاب: «بر‌اساس شواهدی که وجود دارد و پژوهش‌هایی که ایران‌شناسان خارجی انجام داده‌اند، هنر روایتگری موسیقایی در دوره‌های نخستین زندگی آریایی‌ها، در ایران رشد می‌کند، جایگاه می‌یابد و به دو شکل درمی‌آید، یکی به گونه‌ای است که روایتگران کیشی ضمن استفاده از آوازها و ترانه‌ها و سرودها، از حرکات پیچیده و گیجیدۀ پایکوبی‌ها و همچنین ادوات موسیقی و مصرف بی‌اندازۀ مشروبات خود را به منزلۀ سدکنندۀ بلایای طبیعی جلوه می‌دادند. آنان با این کارها با در هم آمیختن حرکت موسیقی و آواز و ایجاد شور و شوق و رسیدن به آستانۀ جذب، تا بدان حد پیش رفتند که در حکم «جادودرمانگر» درآمدند و نام «کاهن» و «شمن» یافتند. همین دسته افراد بودند که زرتشت آنان را «کَرپَن» یا «کارپان» می‌نامد و ضمن نفرین به آن‌ها از خدا می‌خواهد که آنان را نابود و مردم را از شرشان راحت کند. دستۀ دیگر روایتگرانی بودند که افسانه‌های زاییده از اندیشۀ خود را با واقعیات روزگار در هم می‌آمیختند و شرحی حماسی موسیقایی از آن ایجاد می‌کردند و در مجالس بزرگان و فرماندهان به اجرا درمی‌آوردند.»

بریده‌ای از کتاب از حماسه تا انقلاب، موسیقی

آمدن لوریان به ایران دگرگونی‌های فراوانی در موسیقی ایران پدید آورد، نخستین آنکه: با آمدن این لوریان به ایران مرز بین موسیقی درباری و موسیقی رایج در جامعه پدید آمد، چون با آنکه می‌دانیم بهرام پنجم خنیاگران را هم‌پایۀ شاهزادگان قرار داده بود، هرگز هیچ لوری رامشگری را به دربار فرا نخواند و حتی به آنان دستور داد که در خدمت مردم طوایف مختلف ایرانی باشند، دوم آنکه: هم ادوات جدید موسیقی مانند کمانچه و سورنا وارد ایران شد و هم‌ شکل‌های اجرایی دگرگونی یافت، سوم آنکه: اجرای نمایش‌های شاد کننده، همراه با موسیقی و بازی‌های آیینی ویژه‌شان به راه افتاد، چهارم: نمایش‌های عروسکی چه روی پایه، چه سایه‌بازی و چه نخی در ایران باب شد. اتفاق بزرگ‌تر آن بود که حضور مداوم خنیاگران و نه رامشگران در طبقۀ اشراف، موجب شکل‌یابی هنر موسیقی فاخری به نام موسیقی خنیایی شد که تا زمان افول دولت ساسانی ادامه یافت و همواره رو به پیشرفت و نظم یافتن رفت و حتی موجب نظم یافتن موسیقی نظامی ایرانی شد. تا جایی که در طول زمان از دورۀ بهرام گور تا روی کار آمدن قباد، درمی‌یابیم که افسران بلندپایۀ سپاهی ساسانی آشنایی کاملی به فنون آوازی مختلف یافته‌اند، چندان که «فرهاد خوشخوان» افسر جوانی که در سپاه قباد بود، در زمان حمایت مزدک و روی کار آمدن او در کنار سیاوش، سردار آزاد کنندۀ قباد از «دژ فراموشی» آواز‌خوانی حماسی و آوازهای فصل کار (کشتگری) می‌خواند.