کالبدشکافی فیلم

کتاب «کالبدشکافی فیلم» درآمدی است بر روش‌های کیفی تحلیل فیلم از آرین طاهری. این اثر دو بخش دارد: در بخش اول کلیاتِ نظری تحلیل متن‌ در مطالعات ارتباطی و سینمایی مطرح و در بخش دوم چهار رویکرد روش‌‌شناختیِ تحلیل فیلم معرفی و بررسی شده و هر یک از چهار روشِ معرفی‌شده، به صورت مصداقی، در تحلیل یک فیلم مستند، از سینمای ایران، به کار گرفته شده است. چهار روشِ «تحلیل روایت ساختارگرا»، «تحلیل بلاغی دراماتیسم»، «تحلیل نشانه‌شناسی» و «تحلیل زیباشناسی کاربردی» فقط روش‌هایی کیفی برای تحلیل متون فیلمی نیستند، بلکه، به باور طاهری، جزء پایه‌ای‌ترین، اصیل‌ترین و کاربردی‌ترین شیوه‌های تحلیل متن‌ هستندکه متأسفانه، برخی از آن‌ها هنوز هم در مطالعات سینمایی و تحلیل متون رسانه‌ای کشورِ ما ناشناخته‌اند و به کار گرفته نمی‌شوند.

فیلم‌های انتخاب‌شده در این کتاب «من نگه‌دار جمالی وسترن می‌سازم»، «این یک درخت است! نیست؟!»، «آخرین روزهای زمستان» و «پیش» شاخص‌ترین نمونه‌های سینمای ایران نیستند اما بر اساس ویژگی‌های ساختاری و مضمونی‌شان، به‌خوبی می‌توانند مفاهیم نظری هر یک از روش‌های تحلیل یادشده را نشان دهد.

بریده‌ای از کتاب کالبدشکافی فیلم

وقتی تحلیل‌گر بیشتر بر رمزگان‌های تشکیل دهنده نظام روایی فیلم توجه می‌کند، به عرصه «تحلیل درون مایه‌ای» می‌غلتد و زمانی که توجه او بر رمزگان‌های سازنده نظام سبکی متمایل باشد، به عرصه «تحلیل ساختاری» وارد می‌شود. هر دو نوع این تحلیل‌های سینمایی واجد ارزش‌ها و اهمیت‌های خاص خود هستند و هیچ یک بر دیگری از نظر اعتبار و قدر کار پژوهشی رجحان ندارد. در هر یک از این انواع تحلیل، نظریه‌ها و دیدگاه‌های نظری متنوعی ادبیات تحلیلی و واژگان تخصصی خاص خود را تثبیت کرده‌اند. درواقع، در هر یک از این دو گونه کلی تحلیل فیلم، می‌توان به جست و جوی زیرگونه‌های متفاوتی پرداخت که تحت تأثیر دیدگاه‌ها و جریان‌های فکری و تحلیلی مختلف‌اند؛ مثلاً، تحلیل درون مایه‌ای فیلم‌ها با رویکرد فمنیستی، پسااستعماری، اسلام هراسی و... و تحلیل ساختاری فیلم با رویکردهای نشانه شناختی، فرمالیستی، نوفرمالیستی و نظایر آن انجام پذیرفته‌اند. این دو گونه کلی تحلیل فیلم اغلب برای نشریات و وب سایت‌های مرتبط با سینما متناسب‌اند. بسته به رویکرد مطبوعاتی یا خبرنگارانه هر نشریه یا پایگاه اینترنتی، از یکی از انواع تحلیل‌های درون مایه‌ای یا ساختاری یا زیرگونه‌های به خصوصی از آن‌ها استقبال می‌شود.