بررسی ساختار پیرنگ در چند رمان دفاع مقدس

کتاب بررسی ساختار پیرنگ در چند رمان دفاع مقدس نوشته فضل‌الله خدادادی، به تحلیل و نقد چندین داستان در حوزه جنگ و دفاع مقدس می‌پردازد و ساختار آن‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهد.

در یک جامعه اسلامی فعالیت‌های فرهنگی‌ای که در حوزه دفاع مقدس انجام می‌شود قسمتی از ارزش‌های اجتماعی به شمار می‌رود، ارزش‌هایی که با گذشت زمان، اهمیت حفظ آن‌ها به یک مسئله اجتماعی تبدیل شده، مسئله‌ای که نیاز است تا با برخورد مناسب از سمت برنامه‌ریزان فرهنگی و حضور فعال در جریان اشاعه‌های فرهنگی همراه باشد.

جنگ هشت ساله عراق با ایران و پیامدهای آن زمینه نگارش هزاران اثر شده است که در این آثار نویسندگان به موضوعاتی چون وقایع مربوط به گزارش ازخودگذشتگی‌ها، عملیات، بازتاب‌های جهانی، جغرافیای جنگ و… پرداخته‌اند به‌ طوری که دفاع مقدس، همواره ادبیات ویژه خود را داشته است و چشم بستن به روی این حقیقت نه ممکن است و نه منطقی و حجم عظیم آثار تألیف شده در این حوزه اعم از خاطره نگاشته‌ها، داستان‌ها، رمان‌ها و فیلم‌ها خود گویای این امر است.

ضرورت و اهمیت پرداختن به ادبیات داستانی دفاع مقدس به این دلیل از ارزش خاصی برخوردار است که هم افرای که در آن دوران زندگی می‌کردند در آستانه فراموشی آن حوادث هستند و هم گسترش نگرش‌های جدید روایت‌شناسی و ساختارگرایی موجب می‌شود که با اتکا بر این نظریه‌ها به بررسی و تحلیل این آثار پرداخته شود تا هم دستور زبان داستانی خاص و ساختار روایی این آثار به‌عنوان قالبی متفاوت شناخته شود و هم ارزش‌های معنوی – ساختاری آن‌ها به شکل مناسب‌تری آشکار شود.

بر این باوریم که ارزش‌های دفاع مقدس با توجه به جاذبه خاصی که دارند می‌توانند در فضای جدید با قالبی مناسب به عرصه گفتمان فرهنگی وارد شوند. این ارزش‌ها به جهت استفاده از عناصر قدرتمند، برای ماندگاری و درونی شدن ناچارند تا به فرایند اشاعه فرهنگ وارد شوند به این معنا که باید عناصری را دریافت کنند و عناصر دیگری را تحویل دهند. بنابراین افرادی که در عرصه ارزش‌های فرهنگی حضور دارند باید به صورت فعالانه‌تری برای اشاعه فرهنگ تلاش کنند.

دو هدف مهم در این کتاب مورد توجه قرار گرفته است: اول این‌که با توجه به نظریه‌های داستان‌نویسی و روایت‌شناسی به واکاوی و تحلیل چندین دفاع مقدس پرداخته و در مرحله بعد در پی تعریف دستور زبانی ویژه برای گونه ادبیات پایداری (از دیدگاه علم روایت‌شناسی و ساختارگرایی) برآمده است.

بریده‌ای از کتاب بررسی ساختار پیرنگ در چند رمان دفاع مقدس

به راستی روایت چیست؟ عده‌ای از نظریه‌پردازان مانند مانفرد جان، مارتین مکوئیلان، ژرار ژنت و گریگوری کوری روایت را شیوه‌ای برای گزارش داستان می‌دانند، در حالی که عده‌ای دیگر نظیر مایکل تولان، ریمون کنان، میکی بال و اسکولز و کلارک، روایت را معادل داستان و متن روایی دانسته‌اند و اسکولز و کلارگ در کتاب ماهیت روایت آن را چنین تعریف می‌کنند: «کلیه متون ادبی را که دارای دو خصوصیت قصه و حضور قصه‌گو است می‌توان متن روایی دانست». روایت‌شناسی با اجماع نظریه‌های شکل‌گرایان و پیروان مکتب پراگ (روسیه) به اوج خود رسیدکه حاصل آن نهضت ساختارگرایی ادبی است. روایت‌شناسی در سال‌های اخیر علاوه بر متون داستانی به متون تاریخی، مذهبی، فلسفی و فیلم نیز وارد شده است. انسان‌های اولیه هنگامی که خسته از شکار و دست و پنجه نرم کردن با کرگدن‌ها و ماموت‌های وحشی دور آتش حلقه‌ می‌زدند، تنها به مدد تعلیق و دلهرۀ داستان بیدار می‌ماندند. جملۀ‌ «بعد چه خواهد شد؟» عامل اصلی و ستون بقای «روایت و داستان» بوده است. سلاحی که شهرزاد با استفاده از آن توانست هزار و یک شب از مرگ فرار کند. او می‌دانست چگونه «تعلیق و انتظار» را به‌عنوان ابزاری کارآمد برای فرار از مرگ به کار گیرد. روایت‌ها در تمام جنبه‌های زندگی انسان وجود دارد و همواره همراه وی است، وقتی تفکر می‌کنیم، می‌خوانیم، گفتگو می‌کنیم یا به اخبار رسانه گوش می‌دهیم، درواقع با روایت سروکار داریم. «روایت‌ها پیوسته از صبح تا شب، در خیابان‌ها و ساختمان‌ها جا خوش کرده‌اند. آن‌ها شیوه‌های زندگی ما را با آموزشی که به ما می‌دهند، به فصاحت بیان می‌کنند. ما بندرت به روایت‌ها فکر می‌کنیم اما زندگی‌مان به‌طور عمیقی در آن‌ها غوطه‌ور است». روایت در اسطوره، افسانه، حکایت، قصه، رمان کوتاه، حماسه، تاریخ، تراژدی، درام، کمدی، لال‌بازی، داستان مصوّر، اخبار رسانه و... حضور دارد. به علاوه روایت در قالب این گونه‌گونی تقریباً بی‌پایان فرم‌ها، در هر عصر، مکان و جامعه‌ای حاضر است به‌گونه‌ای که روایت با خود تاریخ نوع بشر آغاز می‌شود و در هیچ جا نمی‌توان مردمانی را یافت که چه در گذشته و چه در حال حاضر روایت نداشته باشند. روایت و داستان عمری به قدمت انسان دارد. می‌توان گفت: که با خلق اولین انسان‌ها «روایت» نیز پا به عرصۀ وجود گذاشت.