بیز بئله آغلاردیق، جلد 1

کتاب بیز بئله آغلاردیق (جلد اول) که در سه جلد تالیف شده است، درآمدی بر تاریخ ادبیات رثایی و مذهبی در زبان ترکی آذربایجانی است. این کتاب اثر صالح سجادی و احمد رنجبری حیدرباغی است.

بیز بئله آغلاردیق (جلد اول) از مجموعه بیز بئله آغلاردیق است. این کتاب‌های نگاهی جامع و کامل به تاریخ ادبیات در زبان ترکی آذربایجانی دارند.

بریده‌ای از کتاب بیز بئله آغلاردیق

همان طور که اشاره شد تاریخ دقیق شکل‌گیری هنر آشیقی مشخص نیست. اما بر اساس مطالعات تاریخی انجام شده بعد از روی آوردن مردم آذربایجان به دین اسلام، این هنر نیز با باورهای اسلامی هماهنگ شده و به حیات خود ادامه داد. بنا به برخی روایات موجود؛ «دده قورقود» اولین شخص آذربایجانی است که با دین اسلام آشنا می‌شود. پذیرش اسلام از سوی وی در مقدمه نسخ مختلف «کتاب دده قورقود» محفوظ است. سرمنشأ ادبیات ترکی آسیای میانه است؛ که نخستین آثار و نشانه‌های آن به پیش از میلاد مسیح مربوط است عبارت از سروده‌های معنوی است که در میان اقوام مختلف ترک از سوی کاهنان کهن ـ «شامان»ها، «قام»ها، «تویون»ها، «باکسی»ها، ،وارساقها، آکینها و... سروده می‌شده است. این شخصیت‌ها که اوزان نیز نامیده می‌شدند، از وظایف دینی و کهانت گذشته گام پس نهاده، قوپوز را بر سینه فشردند و هر گونه احساس و تمنیات مردم خود را با آواز بیان کرده و اسطوره‌ها و افسانه‌ها را جانی دوباره بخشیدند. در کتبیه‌های پنجاه و دو گانه دشت «اورخون» نیز که به زبان ترکی باستان و با الفبای اورخون به جا مانده‌اند، به‌ویژه در میان مطالبی که از «بیلگه قاغان» و «تانیو گؤک» نقل شده است، به نمونه‌های بدیع و اولیه شعر آشیقی برمیخوریم که ریشه در گذشته‌های دور دارند. مطالعه متون تاریخی موجود نشان می‌دهد که «باخشی»ها افرادی در بین قوم اوغوز بودند که ساز نواخته و به ایفای نمایش‌ها و رقص می‌پرداختند. معادل این واژه، که به معنی «تقلید صدای حیوانات» بوده و امروزه در زبان قرقیزی کاربرد دارد، «باکی یاباق» می‌باشد. با این وجود بین اوزان و باخشی تفاوت‌هایی نیز وجود داشته است. در بین اقوام آذربایجان، باخشی فردی بود که از غیب و آینده خبر می‌داد؛ ولی اوزان‌ها این ویژگی را نداشتند، بلکه افرادی بودند که به باری «قوپوز» بعد اخلاقی مردم را تقویت و روح آنها را جلا می‌دادند. امروزه نشانه‌هایی از واژه باخشی در نام برخی از اماکن باقی مانده است؛ برای نمونه در سلماس هنوز روستایی به نام «باخشی کندی» (بخش کندی) و یا در ارومیه دژی به نام «باخشی قلعه‌سی» وجود دارد. واژه باخشی، بعدها به آشیق‌های اوزبک و ترکمن نیز اطلاق شده است