سینمای مقاومت

کتاب سینمای مقاومت اثری از شهاب اسفندیاری است که در انتشارات سوره‌ مهر به چاپ رسیده و به بررسی نظریه‌ها، سیاست‌ها و نقدها پیرامون موضوع مقاومت در سینما می‌پردازد.

کتاب سینمای مقاومت مجموعه مقالاتی درباره این مفهوم و ابعاد نظری آن دارد. شهاب اسفندیاری در این کتاب بعد از مرور و بررسی مقالاتی که در این زمینه از نویسندگان مختلف نوشته شده است، به سراغ اهمیت این مفهوم در وضعیت کنونی سینمای ایران می‌رود و آن را بررسی می‌کند.

دکتر سید علی روحانی و وحید اله موسوی در مقالات جداگانه خود به ابعاد ناگفته و مسائل پیچیده «سینمای مقاومت» می‌پردازند و آن را در کشورهایی مانند فرانسه و فلسطین بررسی می‌کنند. در این میان می‌توان به نحوه بازنمایی مقاومت در فرم، روایت و محتوای این آثار اشاره کرد. ناصر مقدم نیز مقاله‌ای دارد که با رویکردی تطبیقی به بررسی ساز و کارهای اقتباس از ادبیات حماسی در سینمای انیمیشن آمریکا و ایران می‌پردازد. علاوه بر این، دو موضوع مهم «نظریه های روایت» و «نظریه های ژانر» در سینمای مقاومت و سینمای دفاع مقدس نیز در این اثر به تفصیل بررسی شده است.

بریده‌ای از کتاب سینمای مقاومت

زمان و مکان در سینمای ملی فلسطین: راهکارهای مقاومتی در برابر صهیونیسم وحیداله موسوی مقدمه در این مقاله به فیلم‌سازانی در دورۀ چهارم سینمای فلسطین پرداخته می‌شود که توانسته‌اند برای پرداخت درون‌مایه‌هایشان، هوشمندانه از امکانات بیانی و زبانی سینما استفاده کنند؛ درون‌مایه‌هایی که به صورت طبیعی از بطن جامعه‌شان برآمده است. در عالم این فیلم‌سازان، فقط تفسیر یا ارائۀ واقعیت مطرح نیست، بلکه دگرگون کردن نیز مدنظر است. این فیلم‌سازان، در وضعیتی دشوار، در پس مرزهای جداکننده و در نوعی وضعیت گذر، به ساماندهی دوبارۀ زمان و مکانِ دریغ‌شده و مسدودشده پرداخته‌اند. آن‌ها در وضعیتی چنین کاری را انجام می‌دهند که به گفتۀ ادوارد سعید: هر پیش‌روی نوعی عقب رفتن است. وقتی که هیچ خط مستقیمی خانه را به مکان تولد، مدرسه، و بزرگ‌سالی متصل نمی‌کند، وقتی همه‌چیز اتفاقی است Said ۲۰۰۱)) در فیلم‌های آنان می‌توان سه درون‌مایۀ غالب را برجسته کرد: خاطرۀ پردیس ازدست‌رفته، مویه برای زمان حال، و توصیف بازگشت به خانه و کاشانه‌شان که فکر و ذهنشان را به خود مشغول کرده است. در چنین موقعیتی، زمان می‌ایستد. شیء ازدست‌رفته در ضمیر خودآگاه فرد به زندگی‌اش ادامه می‌دهد؛ گویی هنوز هم وجود دارد. دیدن نشانه، مکان، یا چیزی از گذشته کافی است تا خاطرات شخصی یا جمعی «به جریان بیفتد و حس جابه‌جایی را تشدید کند؛ حسی که شاید فرد سرکوبش کرده تا بتواند به زندگی‌اش ادامه بدهد» (Naficy ۲۰۰۱:۲۸). رویدادهای گذشته در حال ظاهر می‌شود؛ گویی مدام دارد تکرار می‌شود. گذشته جایگزین حال می‌شود و آینده یعنی بازگشتی به گذشته. در سینمای فلسطین، دائم گذشتۀ پردیس‌گونه و فروپاشی‌اش ترسیم می‌شود. سینمای فلسطین، در تلاش برای ابداع، ثبت، و تبلور تاریخ ملتش، زنجیره‌ای زمانی می‌سازد تا رویدادهای تلخ گذشته را عرضه کند و عالمِ پیش از روز نکبت را به‌منزلۀ چیزی حاضر و در عین حال غایب ترسیم کند. اما در عمل گذشته‌ای فراموش‌شده را تصویر می‌کند که جایگزین تصویر حال نمی‌شود، بلکه از منشور آن نگریسته می‌شود. این سینما تاریخ را در گذشته‌ای اتوپیایی و پردیس‌گونه یا در رویدادهای تبعید و اخراج شدن منجمد می‌کند؛ رویدادهایی که گویی به زمان حال تعلق دارند. این ساختار، تصویری از گذشته در حال تداعی می‌کند، اما کارکرد دیگری هم دارد: یک عامل متحدکنندۀ ملت است؛ عاملی برای مقاومت در برابر اشغال و فراموشی. برای حفظ هویت و تداوم مبارزه.