قدر

این پژوهش، با روش توصیفی تحلیلی و مبتنی بر مستندات تاریخی و مطالعات تحقیقی و با در نظر گرفتن فصل مشترک معماری و هنرهای مختلف اسلامی (یعنی هندسه) و با غور و بررسی در آیات قرآن، روایات معصومین علیهم‌السلام، آرای حکما و فلاسفه مسلمان و نسبت وسیع و وثیق هنر و فتوت و صناعت با حکمت در تمدن اسلامی، تلاش نموده است نظریه‌ای زیربنایی و بنیادین (نظریه قدر) برای تبیین تئوریک هنر و معماری اسلامی به دست دهد.

این پژوهش، با روش توصیفی تحلیلی و مبتنی بر مستندات تاریخی و مطالعات تحقیقی و با در نظر گرفتن فصل مشترک معماری و هنرهای مختلف اسلامی (یعنی هندسه) و با غور و بررسی در آیات قرآن، روایات معصومین علیهم‌السلام، آرای حکما و فلاسفه مسلمان و نسبت وسیع و وثیق هنر و فتوت و صناعت با حکمت در تمدن اسلامی، تلاش نموده است نظریه‌ای زیربنایی و بنیادین (نظریه قدر) برای تبیین تئوریک هنر و معماری اسلامی به دست دهد.

بریده‌ای از کتاب قدر

این کتاب که به عنوان اولین دانشنامه اسلامی (با گرایشات شیعی) کتاب حکمت بود۳۶ و همراه با ذکر مبانی نظری، رویکردهای عملی را نیز پی می‌گرفت، محصول جمعی از دانشمندان مسلمان بود که در تعالیم و نیز مراتب خاص خود نظامی منحصر‌به‌فرد پی ریخته بودند. این نظام که در خود حاوی نوعی تعلیم و تربیت بر اساس نظام استاد‌-‌شاگردی بود، بنیاد فتوت‌نامه‌ها در تمدن اسلامی گردید. اخوان در رساله دوم از رسائل ریاضی با عنوان: «الرساله الثانیه من القسم الریاضی الموسومه به جومطریا فی الهندسه و بیان ماهیتها» هندسه را به هندسه حسی و عقلی تقسیم نموده و آن را علمی می‌دانند که اکثر صناعتگران بدان نیازمندند. از دیدگاه اخوان هندسه نوعی تقدیر پیش از عمل است که سبب تألیف و ترکیب بعضی از اجسام با بعض دیگر می‌شود: «و اذ قد ذکرنا طرفاً من اصل الهندسه الحسیه، شبه المدخل و المقدمات، و قلنا ان هذا العلم یحتاج الیه اکثر الصنّاع، فلنبین ذالک و هو التقدیرِ قبل العمل لان کل صانع یولف الاجسام بعضها الی بعض و یرکبها فلا بدله ان‌یقدر اولا المکان فی ای موضع یعملها و الزمان فی ای وقت یعملها و یبتدی فیها، و الامکان هل یقدر علیه ام لاء و بای آله و ادوات یعملها و کیف یولف اجزاء‌ها حتی تلتئم و تاتلف. فهذه هی الهندسه التی تدخل فی اکثر الصنائع التی هی تألیف الاجسام بعضها الی بعض».۳۷ همچنین اخوان در همین رساله «علم مساحه» را به‌عنوان بخشی از هندسه عملی موردنیاز عُمّال، کتّاب، و کشاورزان می‌دانند: «ان علم الهندسه یدخل فی الصنائع کلها و خاصه فی المساحه و هی صناعه یحتاج الیها العمّال و الکتّاب و الدهاقین و اصحاب الضیاع و العقارات فی معاملاتهم من جبایه الخراج و حفر الانهار و عمل البریدات و ماشاکلها».