شاهنامه‌نگاری در ایران

کتاب شاهنامه نگاری در ایران نوشته  عبدالمجید شریف‌زاده است. کتاب شاهنامه نگاری در ایران را انتشارات سوره مهر برای معرفی شاهنامه‌نگاری در ایران به علاقه‌مندان به ادبیات منتشر کرده است.

شاهنامه از معدود کتاب‌هایی است که از هر لحاظ و از هر بُعد درخور بررسی و تعمّق است. شاهنامه روایت تاریخی حیات سرزمین ایران، از دیدگاه اسطوره‌ای و حماسیِ مردم، است؛ کتابی که بنیان آن بر اساس روایات شفاهی و سینه به سینه مردمان، که نسل به نسل انتقال یافته، شکل گرفته است.

همواره نسخه‌ای از این کتاب نزد فرمانروایان و بزرگان و عقلا و فحول وجود داشت که مانند آیین‌نامه‌ای برای زندگی به شمار می‌رفت؛ آیین‌نامه‌ای که بسیاری از مردم فقیر و غنی با آن فرزندان خود را تربیت می‌کردند و می‌کوشیدند جهان را آباد کنند. کتاب شاهنامه نگاری در ایران کوششی است در جهت شناخت و معرفی این نسخه‌ها، با ذکر مکتب نگارگری آن‌ها؛ تا گامی هرچند کوچک در راه شناخت میراث فرهنگی، ادبی، و هنری اجداد و نیاکانمان برداشته شود.

بریده‌ای از کتاب شاهنامه‌نگاری در ایران

هنرمندِ مسلمان نه در پی دیده‌ها، که به دنبال نورِ دیده است و نور دیده را دیده کی تواند دید؟ پس، دست به پرداخت می‌زند، همه چیز را نشان از او می‌داند، و چنان می‌نماید که با دیده در طبیعت نتوان دید. می‌خواهد صور رحمانی را متجلی سازد، می‌خواهد نشان از آن بی‌نشان دهد، و همه را به این ساحل بی‌کرانه می‌خواند تا در این دریای عظیم بنشینند و، به دور از قال‌ها و مقال‌ها، بی‌خوفی و رجایی، گرد آیند و عکس رخ یار را نظاره کنند و هرزه‌کاری را به دور اندازند و دیداربین باشند. بگذر از خوف و رجا با ما نشین عارفانه خوش در این دریا نشین هنرمند، با تخیل ابداعی و صورت خیالی و اشارات و رموز، آن نسبت حضوری را که با حق و حقیقت دارد و مظهر آن قرار گرفته است، بیان و محاکات می‌کند؛ به عبارتی، نسبتِ میان خویش و عالم و آدم و مبدأ عالم و آدم را متمثّل می‌کند. اگر این حقیقت و مبدأ خدا و فرشتگان و عالم غیب باشد، هنرمند از صورت خیالی تعالی پیدا می‌کند و می‌تواند اوج بگیرد و به ساحت متعالی عالم قدس قدم بگذارد. در این مقام، صورت خیالی هنرمندْ مکاشفه و مشاهده شاهد غیبی است و این مقامِ هنرمندِ اصیلِ دینی و حکیم اُنسی است. حکیم اُنسی و هنرمند دینی کسی است که با ساحت نورانی روح انسانی و مرتبه ملکی و عالی حیات انسانی سر و کار پیدا می‌کند. در حقیقت، هنرِ چنین هنرمندی هنر روحانی است؛ هنری که با عالم روحانی اتصال پیدا می‌کند. اما هنرمندی که مظهریتِ نسبت به اسم اضلال و قهر و سخط الهی است با ملک سافل و اسفل و نفوس شیطانی سر و کار پیدا می‌کند و صورت خیالی او را رو به تدانی سیر می‌دهد. این مقامْ مقامِ هنرمند و هنر دوره جدید است.۲ تکیه‌گاه هنرمندِ سنّتی خیال او و هر نقشی که می‌زند و هر حسنی که می‌یابد از جمال اوست. نقشی نبسته‌ایم به غیر از خیال او حسنی نیافتیم جدا از جمال او این گونه است که ناگاه، در میان تصاویر و مجالس متعدد، نقشی ظاهر می‌شود که شمسه‌ای می‌نماید و گویی نگارگرِ این نگار این راه را نه به خود پیموده است، که کلک رنگینش برتر از خیال و مبرّا از گمانْ رقم زده است. بارها گفته‌ام و بار دگر می‌گویم که منِ دل‌شده این ره نه به خود می‌پویم شمسه‌ای که نقش نیست؛ روح است، بیان عشق و شیدایی نگارگر است. آنجا که هنرمندْ مجلسی را برای شاهنامه تصویر می‌کند، داستان شاهنامه، به ذوق حضور و خیالِ روی معشوق، به واقعه کربلا و روز عاشورا بدل می‌شود و خورشید از آنجا طلوع می‌کند.