واژه‌نامه شعر بیدل

کتاب واژه نامه شعر بیدل به کوشش اسدالله حبیب و سیدمهدی طباطبایی، اولین فرهنگ خاص درباره شعر بیدل است و برای پژوهشگران سبک هندی یا افرادی که به شعر بیدل علاقه مند هستند بسیار مفید است. این کتاب به واژه شناسی اشعار بیدل پرداخته و معنای واژگان و ترکیب‌های شعر او را بررسی کرده است. کتاب حاضر در انتشارات سوره مهر به چاپ رسیده است. اگر در سخن هر سخنور بزرگ شماری واژه‌ها، بنابر مؤانست روانی او با آن‌ها، تشخّص سبکی می‌یابند، این مشخّصه در بیدل‌شناسی و نگرش به شعر بیدل از این دیدگاه برجستگی خاصّی دارد.

بیدل در افغانستان طرافداران بسیاری دارد و بیدل خوانی در میان توده ای از مردم معمول بوده است و اکنون نیز کانون هایی وجود دارد که کارشان آشنایی با بیدل و بیدل‌شناسی است. اسدالله حبیب، بیدل شناس چیره دستی است که از او کتاب های زیادی تا کنون منتشر شده و اکنون در شهر هامبورگ آلمان زندگی می کند.

بیدل در مقام مقایسه با دیگر شاعران تاریخ شعر پارسی، دستِ گشاده‌تری در کاربرد واژگان دارد و واژه‌های پُرشماری، از فاخرترین تا نازل‌ترین واژه‌های ادبی و از سطوح مختلف زبان گفتار، در بافت شعری او جای گرفته‌اند تا جایی که ذهن‌های معتاد و آموخته به محدودیت‌های رایج واژه‌های شعری و غیر شعری و واژه‌های بایسته و نبایسته را همیشه به اعتراض واداشته است تا شعرهای دارای کلمه‌های رکیک و قبیح را از بیدل نشمارند و الحاقی بپندارند.

«واژه نامه شعر بیدل» فرهنگ نامه ای تخصصی است که بر طبق فهرست الفبایی و شواهد شعری، به پاره ای از واژگان، ترکیبات و تعبیرات بیدل پرداخته است.

بریده‌ای از کتاب واژه‌نامه شعر بیدل

ج: جاموس: معرب گاومیش: با بزرگیهای شیخ آسان که می گردد طرف؟ پیش این جاموس رعنا، سامری گوساله است (۲۱۶) جامه کن: جایی در حمام که لباس ها را در آنجا از تن بیرون می آورند: تا پاک برآییم ز گرمابه اوهام قطع نفس از هر من و ما جامه کنی بود (۴۱۴) جبر و اختیار: دو مقوله فلسفی؛ «جبر» افراط در تفویض امور به خدا و سلب هر نوع اختیاری از بنده است و «اختیار» یا «قدر» بنده را فاعل مختار مطلق دانستن: دوش جبر و اختیاری مبحث تحقیق داشت جز به حیرت دم نزد بیدل، چه سازد؟ بنده بود (۶۷۷) جبروت: مراتب عالم پنج است که هر کدام «حضرت» نامیده می شود: عالم لاهوت (عالم ذات الهی)، عالم جبروت (عالم اسماء و صفات الهی)، عالم ملکوت (عالم ارواح و افعال)، عالم ناسوت (عالم جهان پدید آمده و ظاهر) و مرتبہ انسان کامل: چیست لاهوت؟ بینشانی ذات جبروت، اعتبار اسم و صفات