مصاحبه در تاریخ شفاهی

تاریخ شفاهی شرح و بازشناخت یک رویداد بر اساس دیده‌ها، شنیده‌ها و رفتارهای شاهدان و ناظران و فعالان آن رویداد است که علی‌الاصول از طریق مصاحبه اخذ می‌شود و در این رویکرد تمایز قطعی میان زبان گفتاری و زبان نوشتاری محرز بوده و لابد و حتماً متن و اثر آن حتی در صورت مکتوب بودن خصلت گفتاری شنیداری دارد. اگرچه تاریخ شفاهی امری چندان بی‌گذشته و حادث نبوده و نیست اما به لحاظ زمانی و پیشینه جهانی و بومی مترتب بر آن اساساً یک رویکرد تازه و شیوه ای نویافته در تاریخ پژوهی است که عمدتا و اغلب در پیوند با خاطره‌نگاری مطرح می‏شود و این هر دو مقوله به معنی جدی کلمه از آن دست مفاهیمی هستند که تحت تاثیر انقلاب اسلامی و دفاع مقدس در ایران به ظهور رسیده و به دنبال این رویداد است که مقوله تاریخ شفاهی شکل گرفته و شناخته می‌شود.

تاریخ شفاهی یک رویکرد علمی جدید در ثبت وقایع تاریخی است که در جهان امروز از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. یکی از دلایل گسترش این شیوه این است که آن سبک و سیاق تاریخ‌نگاری گذشته که مبتنی بر ارائه اسناد و اطلاعاتی عمدتا مخدوش و نامعتبر درباره هیات حاکمه بود و کاملا بی‌اعتنا به وضعیت گروه‌های مختلف اجتماعی صرفا و تنها متوجه و متمرکز بر دربار پیش می‌رفت. این رویکرد در دوران جدید یکسره از درجه اعتبار ساقط شده و قهراً و جبراً جای خودش را به تاریخ زنده، گرم و دم دست طبقات گوناگون جامعه داده و این یعنی در عصر کنونی دیگر تاریخ از آن هیبت و هیمنه فرازمندش به سطح جامعه فرود آمده و فروتنی پیشه کرده است.
در چنین وضعیتی است که «تاریخ شفاهی» به عنوان یکی از رویکردهای تاریخی جدید در دوران پس از جنگ جهانی، مورد توجه و اقبال گسترده طیف‌های متنوع اجتماعی در سطح بین‌المللی واقع می‌شود؛ در کشور ما نیز وقوع حوادث تاریخی مهمی چون انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی، محمل اجتماعی مناسبی برای استفاده از این شیوه تاریخ‌نگاری جدید فراهم آورد که طی آن اوج کارآمدی و توانمندی این شیوه به اثبات رسید و تاریخ‌نگاران انقلاب و جنگ تحمیلی توانستند با کاربست آن و بهره‌بردن از «مصاحبه» به مثابه کلید طلایی و ستون اصلی تاریخ شفاهی برگی از درخشان‌ترین صفحات تاریخی کشور را رقم بزنند.
در چهارمین نشست تخصصی و کارگاه آموزشی تاریخ شفاهی که طی روزهای 6 و 7 اسفند ماه سال 1386 به همت واحد تاریخ شفاهی مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگ و ادب پایداری و با دبیری علمی علیرضا کمری در تهران برگزار شد جمعی از تاریخ‌نگاران و تاریخ‌پژوهان ضمن ارائه مباحث نظری در این خصوص به بازخوانی و نقد تجربیات عملی دو دهه گذشته پرداختند. کتاب حاضر مشتمل بر مجموعه مقالات ارائه شده در این نشست است و می‌تواند به مثابه کتابی آموزشی مورد استفاده علاقه‌مندان حوزه تاریخ شفاهی قرار بگیرد.