نظریه توطئه و فقر روش‌شناسی در تاریخ‌نگاری معاصر ایران

در سال های اخیر مفهومی نوین به واژگان سیاسی ایران افزوده شده : «نظریه توّهم توطئه»؛ مفهومی دارای کاربرد وسیع، قابل تعمق و بحث انگیز! «تئوری توطئه» به واژه ای گسترده و همه جایی بدل شده بی آن که منظور از آن و نیز دامنه کاربرد آن روشن باشد. ظاهراً واژه ای تازه به واژگان جدلی فرهنگ سیاسی ایران افزوده شده؛ واژه ای که هیچ حد و مرزی نمی شناسد؛ از بحث های روز سیاسی داخلی و خارج یتا مباحث نظری در زمینه «توسعه» و سرانجام در ارائه یک روش شناسی خاص به تاریخ نگاری معاصر، همه جا صحنه حضور اوست.

«اساس نظریه توطئه درست است اما گاه تصویری بسیار ساده از واقعیت های تاریخی و سیاسی به دست داده می شود. معضل اصلی این است که این مفهوم کاربرد جدلی وسیعی پیدا کرده و به کرات برای تخطئه نقش استعمار و کانون های قدرت جهانی و توطئه هایی که واقعیت هم دارند به کاربرده می شوند. به راستی مفهوم «نظریه توطئه» در شکلی مبتذل به کار گرفته شده، گویی عاملی بنام توطئه در تحولات سیاسی جاری یا تحولات تاریخی ایران و جهان کم ترین جایگاهی ندارد. کس دیگری تا به حال از این زاویه به «نظریه توطئه» نپرداخته است. در این کتاب کوشیده شده تا مرز میان توطئه واقعی و «توهّم توطئه» تفکیک و تعریفی از توطئه ارائه شود. این کتاب پاسخ به سؤالاتی است مثل آیا توطئه هست یا نیست؛ و اگر هست مرز آن با توهم توطئه کجاست؟ و آیا می توان مفهومی کلی و کلیشه ای ساخت و با آن واقعیت های تاریخی و سیاسی را انگ زد؟

بخشی از کتاب «نظریه توطئه و فقر روش شناسی درتاریخ نگاری معاصر» مشتمل بر مصاحبه های نویسنده با حسینعلی نوذری، حسین آبادیان و سید مجید میرمنتهایی است و مباحثی چون «استعمار» و نقش «غارت» در پیدایش تمدن جدید غرب در آنها مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

بریده‌ای از کتاب نظریه توطئه و فقر روش‌شناسی در تاریخ‌نگاری معاصر ایران

چرا فقط می‌گردیم تا توطئه گرانی را پیدا کنیم و همه تقصیرها را به گردنشان بیفکنیم؟ گیریم که فراماسون‌ها فعال بودند؛ اما چرا کارشان گرفت و رخنه و رسوخ در امور پیدا کردند؟ این سخن را اگر بدین‌گونه تأویل کنیم که در تبیین پدیده‌های اجتماعی نباید تنها به دنبال نقش توطئه‌گران بود و به زمینه‌ها و علل متعدد تکوین آن پدیده نیز باید توجه کرد پذیرفتنی است؛ ولی این سخن را به‌گونه‌ای دیگر نیز می‌توان فهمید همه تقصیرها را نباید به گردن توطئه‌گران انداخت و خود را تبرئه کرد. به‌عبارت‌دیگر در این تقصیر تاریخی ما نیز مقصریم" یا "تقصیر اصلی از ماست چنین رویکردی به پژوهش تاریخی از بیخ‌وبن خطاست