نمایش‌های کیش زروان، جلد 1

نمایش‌های کیش زروان – جلد 1 نوشته‌ی صادق عاشور پور دربردارنده مطالعاتی پیرامون گونه‌های متفاوت هنرهای نمایشی در ایران و درخصوص آیین زروان (خدای نور در روشنایی و اولین خدایی که آریایی‌ها می‌پرستیدند) است.

تنها باشنده‌ای که هم بر طبیعت اثر می‌گذارد و هم اثر می‌پذیرد انسان است، که به آن عمل متقابل بین انسان و طبیعت گفته می‌شود و این عمل متقابل امری روشن و اثبات شده و انکارناپذیر است. یکی از این تأثیرپذیری‌ها، تأثیرپذیری تاریخی اقوام آریایی، به ویژه هند و ایرانی است، که در تاریخ معروف است و آن سرمای ناگهانی سیبری است که موجب مهاجرت این قوم از آن

این امری بدیهی و مبرهن است که نمایش فرزند مذهب است. پس ناگزیر برای شناسایی نمایش هر کشور باید نخست به فرهنگ دینی آن کشور، سپس به فرهنگ اجتماعی، سیاسی، جغرافیایی، روان‌شناسی، مردم‌شناسی و… پرداخت. با این توضیح مختصر ما نیز راهی در پیش پای خود نمی‌بینیم مگر اینکه بی‌هیچ شکی برای شناسایی و پیدا کردن مکنونات کشف نشده و معرفی نمایش‌های ایرانی، غور در دریای دین و مذهب بکنیم.

در کشور ما، ایران، از آغاز تا کنون، ادیان گوناگونی ظهور کرده و زمانی در این ملک پیروانی یافته و پس از آن سکۀ رواج‌شان غلب گشته، به افول گراییده و از بین رفته و جای آن را دینی دیگر گرفته و آن هم مدتی بالیده و باز با سرنوشتی چون اولی از میان رفته است، که از مهم‌ترین آن‌ها زروانی، میترایی، ناهید، مزدکی، مانوی و… است، اما این ادیان اگر چه به ظاهر از بین رفته‌اند، تأثیرشان بر ادیان بعد از خود به‌خوبی باقی مانده و مشهود است. چنانچه حتی پیامبر زردشت نیز موفق به حذف کامل آثار آن‌ها از دل و جان مردم نشد و بسیاری از اصول آن کیش‌ها را در آیین خود پذیرفت و بخشی از بدنۀ دین خویش قرار داد.
این پژوهشگر نمایش‌های ایرانی پس از توضیحاتی مفصل در بخش دیگر کتاب می‌نویسد، اگرچه دو سلسله ساسانی و صفوی کوشیدند زیر لوای ایجاد وحدت و وفاق ملی به مقاصد صرفا سیاسی خود دست یابند، ادیانی هم بودند که به راستی تلاش در ایجاد وحدت دینی و ملی در کشور داشتند، ادیانی که اگرچه یکی پس از دیگری منسوخ شده و پیروان خود را از دست داده و از میان رفتند، تاثیر خود را در دو جهت به جا گذاشتند، یکی اثر بر کیش از خود و یکی دیگر به جا گذاشتن سنن و مراسم خود در میان مردم این سرزمین، که این کیش‌ها عبارت بودند از کیش زروان، میترا، ناهید، دین بهی و مانوی. ولی آنچه با مطالعه کیش‌های یاد شده در نخستین نگاه جلب توجه می‌کند، تاثیرگذاری کیش زروان یعنی نخستین کیش آریاییان بر سایر کیش‌های بعد از خود است و بعد از آن کیش میترا.

بریده‌ای از کتاب نمایش‌های کیش زروان

بعد از مدتی که از ورودم به کارنمایش توسط روانشاد علی نظری یکی از پیش‌کسوتان کارنمایش در همدان گذشت بدانم این اندیشه در مغزم جا کرده بود که ایران و یونان هر دو کشور و قدرتمند جهان کهن بوده‌اند. چرا یونان دارای چنان تاریخی مدون هنرنمایش است و کشور ما حتی در تدوین تاریخ سیاسی و اجتماعی خود هم دارای مشکل هر چه هم که به‌عنوان و منابع تاریخی دارد کلی‌گویی و صرفاً تاریخ پادشاهان و آنچه را هم را برایمان نوشته‌اند، بسیاری از به باور نمی‌گنجد.