سرگذشت هنر در تمدن اسلامی

کتاب سرگذشت هنر در تمدن اسلامی نوشته حسن بلخاری قهی در انتشارات سوره مهر به چاپ رسیده است. این کتاب گزارشی است تاریخی از هنر در تمدن اسلامی که با تمرکز بر موسیقی و معماری نگاشته شده است. موسیقی و معماری به دلیل نسبت ذاتی با عدد و هندسه و نسبت این دو با فلسفه، تاریخی نسبتاً شفاف در تمدن اسلامی دارند.

این کتاب به ذکر تاریخ مختصر دو رشته برتر اسلامی، یعنی معماری و موسیقی، با رویکردهای فلسفی و عرفانی می‏‌پردازد و محصول تحقیقات و مطالعات نویسنده در نگارش رساله دکترا تحت عنوان «تجلی وحدت وجود در هنر و معماری اسلامی ایران و هند» است. نویسنده معتقد است اگر کسی بخواهد فلسفه موسیقی را بداند باید به سراغ مادهٔ تاریخی آن برود.

کتاب از سه قسمت تشکیل شده است: «فصل اول: سرگذشت موسیقی در تمدن اسلامی»، «فصل دوم: سرگذشت معماری در تمدن اسلامی» و «فصل سوم: مبانی عرفانی هنر اسلامی». بخش سوم کتاب، به شکل منطقی ادامه دو فصل قبلی قرار نمی گیرد و بهانه نوشتن آن، پاسخ به یکی از استادان دانشگاه هاروارد است. خانم نجیب اوغلو از استادان دانشگاه هاروارد است که مبانی هنر اسلامی را مورد نقد قرار دادند.

بریده‌ای از کتاب سرگذشت هنر در تمدن اسلامی

چند قرن طول کشید تا یک سنت هنری و زیباشناسی واحد، گستره وسیع تمدن اسلامی را در بر گرفته و معماری، خوشنویسی، کتاب‌آرایی، تذهیب و نگارگریِ تقریباً واحدی از الحمرا تا تاج‌محل پدید آورد. به همین دلیل‌نمی‌توان از قرون اولیه اسلامی انتظار مباحث نظری مهمی درباره ماهیت هنر اسلامی داشت. آنچه توسط برخی فلاسفه مسلمان در قرون دوم و سوم هجری درباره موسیقی یا شعر بیان‌می‌شد، نیز، ماهیتی فلسفی داشت تا هنری. اما، به هر حال، به دلیل هنری بودن می‌تواند مقدمه بررسی تاریخ هنر اسلامی در تحقیق و پژوهش ما باشد. از میان هنرهای مختلف چون معماری، نگارگری، خوشنویسی و تذهیب، موسیقی سرگذشتی روشن‌تر و مدوّن‌تر دارد و این بدان دلیل است که موسیقی تنها رشته هنری است که در تاریخ تفکر اسلامی متونی نظری و در عین حال فنی را به خود اختصاص داده است. ماهیت نظری و انتزاعی موسیقی از یک سو و اتحاد وسیع و وثیق ریاضیات، فلسفه و هنر در قرون اولیه اسلامی، که متأثر از نگاه خاص حکمای یونانی بود، از سوی دیگر توجه جدی و عمیق حکمای مسلمان به موسیقی را سبب شد. بنابراین، در هیچ‌یک از رشته‌های هنری, همانند موسیقی، کتبی مدون، جامع و عمیق تدوین و تألیف نشد؛ کتبی که یک سوی نظری آن را تألیفات بزرگانی چون کندی، فارابی، بوعلی سینا، اخوان‌الصفا و. .. تشکیل‌می‌داد و سوی دیگر آن را کتب فنی بزرگانی چون ابراهیم موصلی، اسحاق موصلی، صفی‌الدین ارموی و عبدالقادر مراغی.