از مدینه تا مدینه

محمدمهدی تاج لنگرودی در کتاب از مدینه تا مدینه (مقتل عاشورا) به موضوعاتی مانند ذکر وقایع شب و روز عاشورا و پس از آن (نه به‌شکل صرفاً روایت تاریخی) و ذکر مواردی همچون شهادت «حر بن یزید ریاحی»، شهادت حضرت قاسم بن حسین (ع)، شهادت حضرت علی اکبر (ع)، شهادت حضرت ابوالفضل العباس (ع)، وداع امام حسین (ع) با امام سجاد، شهادت امام حسین (ع)، صحنهٔ سوزناک عصر دهم و شب یازدهم محرم و… پرداخته است.

واقعهٔ کربلا جنگی بود که در تاریخ ۱۰ محرم سال ۶۱ هجری قمری (برابر با ۱۳ اکتبر ۶۸۰ میلادی) اتفاق افتاد. روز نبرد به روز عاشورا معروف شده است. این جنگ میان سپاه کم‌تعداد «حسین بن علی»، نوهٔ پیامبر اسلام و سپاه اعزامی از سوی «یزید»، خلیفهٔ اموی و در نزدیکی محلی به نام «کربلا» رخ داد. دلیل «یزید بن معاویه» برای جنگ، بیعت‌نکردن حسین بن علی با او بود. در مقابل حسین بن علی حکومت و زمام‌داری یزید بن معاویه را غیرشرعی و غیرقانونی می‌دانست؛ حکومتی که برخلاف پیمان صلح «امام حسن مجتبی» و «معاویه بن ابی‌سفیان» بود و به‌شکلی مورثی به یزید رسیده بود. امام حسین (ع) حکومت اموی را ظالم و گمراه می‌دانست و برای تغییر جهت جامعهٔ اسلامی به‌سوی مسیری دیگر قیام کرد.

این واقعه سرشار از حاشیه‌ها و خرده‌روایت‌هایی دردناک است که طی قرن‌ها به شیوه‌های گوناگون روایت و بازتعریف شده است. از این واقعه بارها و بارها برای تولید آثار ادبی (داستان، رمان و شعر)، نمایشی (فیلم سینمایی، سریال‌های تلویزیونی، نمایش و تئاتر)، موسیقی و و هنرهای تجسمی در ایران و کشورهای دیگر برداشت و اقتباس شده است.

بریده‌ای از کتاب از مدینه تا مدینه

وقتی كه خیمه‌های اهل بیت(ع) را آتش زدند، اِنَّ زَیْنَبَ الكُبْری اَقْبَلَتْ عَلی زَیْنِ العابِدین(ع) وَ قالَتْ: «یا بَقِیَّهَ الْماضین قَدْ اَضْرَمُوا النّارَ فی مَضارِ بِنا فَما رَأیكَ فینا.» فَقالَ عَلَیهِ السَّلامُ: «عَلَیْكُنَّ بِالْفِرارِ.» حضرت زینب كبری(س)، نزد امام زین‌العابدین(ع) رفت و گفت: «ای یادگار گذشتگان، خیمه‌های ما را آتش زدند چه كار كنیم؟» حضرت فرمود: «خیمه‌ها را ترك كنید.» فَفَرَرْنَ بَناتُ الرَّسُولِ صائِحاتٌ باكِیاتٌ نادِیاتٌ اِلاّ زَیْنَب الكُبْری، فَأِنّها كانَتْ واقِفَهً تَنْظُرُ اِلی زَیْنِ العابِدین لِاَنّهُ لایَتَمَكَّنُ مِنَ النُّهُوضِ وَالقِیامِ. پس همه دختران رسول خدا(ص) شیون‌كنان، گریان و نالان فرار كردند، مگر حضرت زینب كبری(س)، كه ایستاده بود و مراقب امام زین‌العابدین(ع) بود؛ زیرا آن حضرت توان حركت و برخاستن را نداشت. شخصی این صحنه را می‌دید و از علت آن بی‌خبر بود. به همین دلیل رو به حضرت زینب(س)، كرده و گفت: «مگر نمی‌بینی آتش اطراف تو را فرا گرفته، این زن‌ها همه متفرق شدند، چرا شما ایستاده‌ای و از آتش دور نمی‌شوی؟» زینب‌‌(س) با دیدگانی گریان فرمود: «بیماری در خیمه داریم، كه هیچ توان برخاستن و نشستن ندارد، چگونه می‌توانم از او جدا شوم و حال آنكه می‌بینی آتش او را احاطه كرده است.» وَ صیحَ فی رَحْلِه نَهْباً وَ ما تَرَكُوا عَلی عَقایِلِ بَیْتِ الوَحیِ مِنْ حُجٌبِ. آنچه را در کربلا گذشت. باید بیان کرده آن حادثه نباید فراموش و مرده شود. این حادثه باید زنده بماند. این حادثه را بگویید. هر شبی در هر مجلسی که روضه بزرگواری خوانده می‌شود ماجرای او باید گفته شود. حالا چه زبان شعر چه به زبان نثر.