تصنیف و ترانه‌‌سرایی در ایران

سهراب فاضل، مدرس و پژوهشگر حوزه موسیقی است.

سوانحی که طی قرون متمادی بر ادب و موسیقی وطن ما گذشته و تحولاتی که به مقتضای زمان در هنر ایران به وجود آمده، آشکار می‌کند که ما نباید اجازه دهیم هنر ملی‌مان در شعر و نثر، موسیقی، نقاشی، حجاری و معماری در هنر بین‌المللی مستحیل شود. اگرچه عدم استفاده از کلیه‌ی ساخته‌های هنرمندان جهان را سفارش نمی‌کنیم، نگارنده بر این گمان است که نغمه و ترانه و ساخته‌ی بیگانه تا تناسب و تجانسی با روحیات و فرهنگ اسلامی ما نداشته باشد و تا تلفیقی مناسب دست نداده باشد، قابل تقلید و استفاده نیست و باید با رعایت تحولات زمان و انتظاراتی که نسل جوان و تمدن و فرهنگ اسلامی دارد، هنرمندان ما، ضمن تشریح اصول ادبی و هنری گذشته و تعدیل قواعد و قوانین آن دو و تعیین روشی پسندیده برای آینده، که با مقتضیات قوانین و احکام اسلامی و پرورش اخلاقی اسلامی مطابقت داشته باشد، سبکی به وجود آورند که مظهر فرهنگ اسلامی ما و مظهر گذشته‌ی درخشان و هنر و ادبیاتمان باشد و به انتظارات نسل‌های آینده و مردم سرافراز میهن اسلامی‌مان پاسخ مطمئن و مستدلی بدهد.

بریده‌ای از کتاب تصنیف و ترانه‌‌سرایی در ایران

«آرتور کریستن‌سن، دربارۀ وجود تصانیف در زبان پهلوی، می‌نویسد: «ایرانیان عهد ساسانیان بدون شک شعر داشتند. از هر حیث، در زبان پهلوی نظم‌ها یا تصنیف‌هایی بوده که آن‌ها را با ساز و موسیقی می‌خواندند. در کتاب پهلوی کارنامۀ اردشیر مطالعه می‌کنیم که اردشیر در اسطبل (ستورگاه) نشسته طبل زد و نغمه‌خوانی کرد و به انواع دیگر خرمی نمود و دربارۀ مطربان و موسیقی‌نوازان مشهور عهد اکاسره، خصوصاً سرکش و باربد، مورخان عرب و فرس حکایات فراوان نقل نموده‌اند. به هر صورت «در دوران جهان‌داری ساسانیان سه نوع شعر متداول بوده است: ۱. سرود یا سرواد و یا سرود خسروانی که هشت هجایی و بدون قافیه و به قصاید بعد از اسلام شبیه بوده است. سرود در آن دوران برای آفرین شاهان و بخصوص روزهای جشن و در پیشگاه آتش مقدس و در حضور موبدان خوانده می‌شده است... ۲. چکامک یا چکامه نوعی از اشعار دوران ساسانی، دوازده هجایی و شاید نوعی شعر روستایی و عشقی و وصفی بوده است. فردوسی گوید: همۀ چامۀ رزم خسرو زدند همی هر زمان چامه‌‌ای نو زدند در کتاب خسرو قبادان بدین لغت برمی‌خوریم: چامه مأخذ دوبیتی‌های بعد از اسلام است که در بحر هزج مسدس سروده شده، در کتاب درخت آسوریک نمونه‌هایی از چامه می‌بینیم... ۳. ترانه یا ترانک که از اقسام هجایی و سه‌لختی و دارای هشت یا هفت یا شش هجا و ضرب و گاهی قافیه بوده است و در دوران اسلامی ترانه بر رباعین اطلاق می‌شده که با آهنگی خاص خوانده می‌شده است...»