تجلی معنا در هنر اسلامی

کتاب تجلی معنا در هنر اسلامی اثری از جاناتان بلوم، شيلا بلر، کارل جی.دوری، ريچارد اتينگهاوسن و اولگ گرابر است که با ترجمه اکرم قیطاسی می‌خوانید. مولفان در این کتاب به جنبه‌های مختلف هنر اسلامی در دوره‌های متفاوت تاریخی پرداخته‌اند. 

کتاب تجلی معنا در هنر اسلامی به بررسی مولفه‌هایی می‌پردازد که در هنر اسلامی، مورد توجه قرار می‌گیرند. اما برای روشن‌تر شدن موضوع خوب است ابتدا تعریفی از هنر اسلامی ارائه کنیم. در بخشی از مقدمه کتاب درباره این مقوله، اینطور نوشته شده است: عبارت «هنر اسلامی» نه تنها به هنری كه برای امور اسلامی تولید و استفاده می‌شد، بلكه به هنری گفته می‌شود كه توسط افرادی ساخته شده است كه در سرزمین‌هایی زندگی می‌كردند كه بیشتر مردم (یا مهم ترین افراد آن جامعه) مسلمان بودند، و این هنرها مورد استفاده آن ها بوده است.»

مولفان تاریخ اسلام را به سه دوره مختلف تقسیم کرده‌اند و هنر اسلامی و مولفه‌های مختلف این هنر را در هر دوره بررسی کرده‌اند.

بریده‌ای از کتاب تجلی معنا در هنر اسلامی

هنر ساختمان محمد، در مدینه خانه‌ای ساخت كه مركز تجمع مسلمانان بود و جهت نماز نیز به كار می‌رفت. از آن زمان این محل به عنوان یكی از مقدس ترین اماكن در سرزمین‌های اسلامی دانسته می‌شود و بارها بزرگ تر و احیا شده است. ما نمی‌دانیم كه این خانه در ابتدا به چه شكلی بوده است؛ روایاتی در این مورد وجود دارد، اما این روایات مدت‌ها بعد نوشته شده‌اند و به سختی می‌توان پی به صحت آن‌ها برد. واضح است كه این خانه مانند تمام خانه‌های یک واحه عربی، داراي ساختار ساده‌ای از آجرهایی بوده كه به صورت گلی در آفتاب خشک می‌شود. در طول دیوارهای شمالی و جنوبی طاق‌هایی قرار داشت كه ستون‌های آن از تنه درختان خرما ساخته شده بود و سقف آن ها از برگ نخل بود. این قسمت ها كه از ستون‌های بسیاری تشكیل شده بودند، سایه‌ای براي مؤمنانی كه در آنجا كار می‌كردند، نماز می‌گزاردند یا استراحت می‌كردند، در مقابل آفتاب سوزان عربستان ایجاد می‌كرد. محمد، همسران و خانواده‌اش، در اتاق‌های كوچكی در طول قسمت غربي زندگی میكردند. این خانه سه ویژگی داشت كه بعدها جزو ملزومات تمام ساختمان‌هایی شد كه برای نماز جماعت به كار می‌رفتند: فضایی براي نماز، مسیری برای نشان دادن جهت مكه (قبله) به طوری كه عبادت كنندگان می‌دانستند برای نماز در كدام جهت بایستند، و نوعی پوشش برای محافظت عابدان از شرایط جوی. ساختمان‌هایی با چنین ویژگی‌ها، مسجد (محل سجده) نامیده می‌شوند. در پی گسترش سریع اسلام، هر جا كه مسلمانان در این منطقه وسیع ساكن بودند، ابتدا محلي را برای اجرای نماز جمعه‎‌شان نیاز داشتند. از آنجا كه محمد شكل این ساختمان‌ها را مشخص نكرده بود، مسلمانان از هر آنچه كه در دسترس داشتند برای ساخت آن‌ها استفاده كردند. در شهرهای قدیمی مانند دمشق در سوریه، گاهی مسلمانان كلیسایی را از مسیحیان می‌خریدند، گاهی كلیسایی را با آن‌ها به صورت مشاركتی استفاده می‌كردند، و گاهی آن‌ها را مصادره می‌كردند. در شهرهای جدید، ابتدا قرارگاهی برای سپاهیان بر پا می‌كردند. آن‌ها ساختمان‌های جدیدی به شكل خانه پیامبر در مدینه با یک حیاط مركزی كه اطراف آن ستون‌ها و طاق‌هایی قرار داشت، می‌ساختند. گرچه این بناها سایه ایجاد می‌كردند، اما اطراف آن‌ها باز بود. در برخی موارد این مكان‌ها حتی دیواری نداشتند، بلكه با خندق‌ها یا گودال‌هایی مشخص می‌شدند.