سیری در رساله‌های موسیقایی

حسین محمدزاده صدیق( -۱۳۲۴)، کارشناس و مدرس موسیقی است. این کتاب به معرفی اجمالی رساله‌های علمی و فنی موسیقی فارسی دوره اسلامی با نگاهی گذرا به نخستین رسالات عربی موسیقیایی و اشاراتی به برخی آثار ترکی فارسی‌نگاران می‌پردازد و در اصل با محتوایی درسی، برای دانشجویان دانشگاه‌های هنر و دلبستگان و کاوشگران متن‌شناسی آثار مکتوب تاریخ موسیقی‌پژوهی تألیف شده است. در بخشی از کتاب با عنوان «موسیقی عرفانی فارسی» می‌خوانیم: «موسیقی عرفانی فارسی را نیز باید از نوع موسیقی متعالی به شمار آورد. مولوی مدافع این‌گونه موسیقی است و مکتب مولویه، توانسته است قرن‌ها بهره‌ای از موسیقی عرفانی اسلامی را حفظ و نگاهبانی کند. مولوی، نی را به عنوان سمبل آلات موسیقی برمی‌گزیند و صدای سوزناک آن را طنین مضامین بلند عرفانی همچون عشق و هجران و آتش فراق و بازجستن روزگار وصل قلمداد می‌کند و می‌گوید که نی یا هر نوع ابزار موسیقی از خود صدایی ندارد، و نوا از احساسات و انگیزه‌ها و گرایش‌های سرایندۀ‌ آن ابزار سرچشمه‌ می‌گیرد و طبعاً همان احساسات و انگیزه‌ها و گرایش‌ها را در شنونده پدید خواهد آورد و چون صدای دلنواز آن موسیقی از احساسات برمی‌خیزد، مسلماً بر عواطف شنونده مؤثر خواهد افتاد. به دیگر سخن، باید گفت که ماهیت و کاربرد آهنگ، بسته به تعالی و ابتذال آن انگیزه‌ها دارد. برخی‌ بر اساس یک برداشت عرفی که می‌گوید نوعی از موسیقی جز هرزگی و فساد و لهو و لعب و عیش و تحریک شهوت‌های حیوانی چیزی نیست، همه انواع موسیقی را به یک چشم می‌نگریستند و، در واقع، برای موسیقی انواعی قائل نبودند و سرانجام به حکم واحدی می‌رسیدند؛ اما عارفان و فیلسوفان اهل دل مانند فیثاغوریان و اخوان‌الصّفا و حتی پاره‌ای از فقیهان عارف‌مشرب همچون فیض کاشانی، محقق نیشابوری و ابوحامد غزالی از قدیم‌الایام به نقش موسیقی در تلطیف روح و تعالی آن پی برده‌اند و به سبب همین فایدۀ‌ مهم از آن استفاده می‌کردند و یا به جواز آن فتوا می‌دادند و، در واقع، اینان مطلق غنا را حرام نشمرده‌اند.»