مناقب خوانی

مناقب‌خوانی یکی از هنرهای آئینی کهن در ایران است.‌ ریشه‌های این نوع آواز، برگرفته از آوازهای آیینی و ستایشی در دوران پیش از اسلام است. «یشت»‌ها که نوعی از آوازهای ستایشی ایزد بودند، نمونه‌ای از این نوع آوازها هستند. پس از ورود دین مبین اسلام به ایران، سرودهای آیینی و ستایشی، جایگاه ویژه‌ای در بین […]

مناقب‌خوانی یکی از هنرهای آئینی کهن در ایران است.‌ ریشه‌های این نوع آواز، برگرفته از آوازهای آیینی و ستایشی در دوران پیش از اسلام است. «یشت»‌ها که نوعی از آوازهای ستایشی ایزد بودند، نمونه‌ای از این نوع آوازها هستند. پس از ورود دین مبین اسلام به ایران، سرودهای آیینی و ستایشی، جایگاه ویژه‌ای در بین ایرانیان مسلمان پیدا کردند و این سرودها، با تغییراتی در متن،‌ تبدیل به آوازهایی در مدح و رثای بزرگان دین شدند. هنر مناقب‌خوانی که در واقع نوعی ستایش‌ مذهبی و بیان روایات حماسی و آئینی است، هم‌اینک یکی از بخش‌های اصلی در مراسم مختلف مسلمانان است. منقب‌خوانان شیعه، در مجالس خود که در تکایا و مساجد برگزار می‌شود، ضمن روایت حماسه‌های امامان معصوم(ع)، تبلیغ مذهبی نیز انجام می‌دهند.
کتاب «مناقب‌خوانی»،‌ نوشته هوشنگ جاوید، یکی از آثار ارزشمند در زمینه معرفی این هنر در ایران است. این کتاب با بررسی جامع تاریخ شکل‌گیری مناقب‌خوانی مذهبی، چگونگی رشد و شکوفایی هنر مناقب‌خوانی در ایران را مورد بررسی و تحلیل قرار می‌دهد. هوشنگ جاوید که از پژوهش‌گران فعال در زمینه موسیقی سنتی و محلی ایران است، در این کتاب، به اهمیت و تاثیر موسیقی‌های محلی و سنتی ایران در اعتلای هنر منقب‌خوانی اشاره می‌کند. او همچنین سعی کرده است تا با موشکافی در مراسم کهن مناقب‌خوانی،‌ به نقش متقابل مناقب‌خوانی در حفظ و انتقال موسیقی کهن ایرانی به نسل‌های بعدی پی ببرد. اهمیت مناقب‌خوانی در حفظ نواهای موسیقی ایرانی، از آن جهت است که در دوره‌هایی از تاریخ ایران، موسیقی برای عوام ممنوع بوده است و منقب‌خوانان از طریق این هنر، توانستند گوشه‌ها و آوازهای موسیقی ایران را به نسل بعد منتقل کنند. یکی از وجوه ارزشمند کتاب، گفتگو با منقب‌خوانان بزرگ ایران در شهرها و روستاها است. خاطرات این منقب‌خوانان، سرشار از ناگفته‌ها و حوادثی است که هنر منقب‌خوانی در ایران شاهد آن بوده است. کتاب همچنین حاوی مقالات و یافته‌های پژوهشی در زمینه‌ مناقب‌خوانی است. این کتاب حاوی اطلاعات مستند و دقیقی درباره هنر مناقب‌خوانی و چگونگی شکل‌گیری آن در ایران است؛ هنری که ترکیبی از موسیقی و ادبیات این مرز وبوم در خود نهفته دارد.

هوشنگ جاوید کتاب را در چهار بخش تدوین کرده است . بخش اول به سخنرانی ها می پردازد و در این بخش سخنرانی حسن بنیانیان رئیس حوزه هنری ،رضا مهدوی رئیس مرکز موسیقی ،هادی سعیدی کیا مدیر شبکه فرهنگ رادیو ،و هوشنگ جاوید مولف کتاب آمده است . بخش دوم کتاب به مقالات اختصاص دارد و در این بخش دو مقاله از بهروز وجدانی و محمد رضا درویشی آمده است . بخش سوم به معرفی منقبت خوانان می پردازد . بخش چهارم یافته های پژوهشی است . گزیده متن: در هنر منقبت خوانی بخش گسترده ای از گنج آوازهای موسیقیایی کهن نهفته است . پس از کودتای پهلوی اول و ممنوعیت اعمال و افعال مذهبی ،منقبت خوانی نیز رو به اضمحلال رفت ،انچه که بازماند د ر روستاها و شهرهای دور ازمرکز بود و از ان زمان تا کنون به مدت هشتاد سال مناقب خوانان مورد بی مهری قرار گرفتند .بسیاری این داعیه را دارند که تعزیه خوانی موسیقی ردیف و دستگاه را حفظ کرده است ،در حالی که به جرات می توان گفت تمامی هنرهای مذهبی آیینی در گونه های خود ،چونان مقتل خوانی ،منقبت خوانی ،مرثیه خوانی و … این حفاظت را انجام داده اند وتعزیه فقط بخشی از آن را حافظ شده است .