اورنگ

این کتاب نوزده مقاله درباره هنر، اندیشه و عرفان دارد که ظرف سه سال گذشته در نشریات علمی ـ پژوهشی کشور، گردهمایی‌های ملی و بین‌المللی، دانشنامه‌های فرهنگی و در مصاحبه با نشریات کشور ارائه شده‌است.

هنر، حکمت و اندیشه در تاریخ فرهنگ و هنر ایرانی چنان در هم تنیده و مأنوس‌اند که نمی‌توان هنر را بدون حکمت، و اندیشه را فارغ از هنر، ادراک و تحلیل نمود. این مجموعه مقالات در گستره حکمت، اندیشه و بنیان‌های نظری هنر سعی نموده بخشی از این انس و ارتباط را در تمدن ایرانی-اسلامی شرح دهد. این مجموعه، بنا به موضوعات مطروحه در مقالات، در سه بخش تنظیم شده است.

بخش اول، با نُه مقاله، مباحث بنیادینی را در فلسفه‌ی هنر اسلامی مطرح می‌کند؛ از ضرورت تکوین فلسفه‌ی هنر اسلامی گرفته تا اندیشه‌های بزرگ‌ترین فیلسوف شرق درباره‌ی خیال و تخیل و نیز نسبتی که میان تصویر و کلمه در تمدن اسلامی وجود دارد. دیگر مقالات این بخش نیز، به نحوی، حاوی مباحث پایه در هنر اسلامی است؛ برای مثال آرای اخوان‌الصفا، درباره‌ی بایسته‌های آموزش هنر، که به نظر می‌رسد اولین اندیشه‌ها درباره‌ی تدوین فتوت‌نامه‌ها در هنر اسلامی است و نیز اولین آراء در معنا و مفهوم نقد در تمدن اسلامی.

در دومین بخش، با چهار مقاله به هنر و موضوعات مهمی چون هویت، جهانی ‌شدن و نیز زن (که خود بحثی بنیادین در نسبت میان جنسیت و هنر است) توجه شده و همچنین ارتباط میان مسیحیت، نیچه و برگمان، به عنوان یکی از کارگردان‌های تأثیرگذار سینما در قرن بیستم، نقد و بررسی شده است.

بریده‌ای از کتاب اورنگ

طبیعت در معنای اول یک فرآورده و در معنای دوم و سوم یک کیفیت درونی است که جوهرِ واحد و ذاتی انسان و جهان را تشکیل می‌دهد. از دیدگاه فلاسفه، این ثنویتِ مفهومی طبیعت‌، که مرز میان انسان و طبیعت را از میان برداشته و هر دو را در یک قاموس قرار می‌دهد، به نحوی بیانگر اصل تناظر است که جهان را انسان و انسان را جهان می‌پندارد و به تعبیر لاهیجی در شرح گلشن راز «الانسان کَوْن الصغیر و الکَوْن انسان الکبیر» تناظری که، از دیدگاه ما، بین انسان و طبیعت وجود دارد و در فرهنگ هندیان بین برهمن؛ آتمن. اما در قرآن‌، طبیعت به چه معناست؟ راغب اصفهانی، در کتاب المفردات، طبع را به عنوان ریشه‌ی طبیعت چنین تعریف می‌کند: «الطبع ان تصور الشی بصوره ما کطبع السکه و طبع الدراهم و هو اعم من الختم و اخص من النقش.» راغب معتقد است طبیعت یا همان «طبع» شیئی را به صورتی یا شکلی درآوردن است و اگر به سجیه و خُلق انسان نیز در قرآن طبیعت گفته می‌شود، از این روست که آن نیز نقش بستن صورت و شکلی است در نفس انسانْ؛ خواه از حیث عادت، خواه از حیث خلقت. بنابراین، اصل طبع در قرآن صورت‌بخشی و شکل دادن است و این اتفاقاً همان مفهومی است که طبیعت را به هنر بسیار نزدیک می‌کند. زیرا هنر نیز نوعی ایجاد و تولید نقش است و به یک عبارت اظهار.