پرتو حسن

‌

‌‌‌‌‌‌‌‌‌

آنچه که در هنر اتفاق می‌افتد، اوج گرفتن و تعالی روح است و این تعالی، در هنر الهی و شیعی به اوج می‌رسد. هنرمند شهود را تجربه می‌کند و مانند انسانی می‌شود که از محیط خود فراتر رفته است و می‌تواند بیرون از محیط را ببیند. در این صورت، او تنها یک هنرمند صرف نیست، بلکه در مقام شاهد و شهید قرار دارد؛ مقامی که به اوج قله هنر مشهور است. او به واسطه همین شهود است که می‌تواند نادیدنی‌ها را ببیند و ناگفته‌ها را بگوید و ناشنیده‌ها را بشنود…

سید عبدالمجید شریف‌زاده در کتاب پرتو حسن، مجموعه مقالاتی را گردآوری کرده است که در نخستین همایش هنر و تمدن شیعی، توسط هنرمندان مختلف، ارائه شده بود. آن‌ها هریک بخشی از این مفهوم عظیم را شکافتند و بیان کردند.

بریده‌ای از کتاب پرتو حسن

ابعاد و مسئولیت‌های سه‌گانه در بحث اخلاق حرفه‌ای برخلاف ساده‌انگاری برخی افراد، اخلاق حرفه‌ای در هنر و از آن جمله آفرینش‌های هنری فقط تبیین‌کنند مسئولیت‌های اخلاقی هنرمند، به عنوان یک فرد انسانی، نیست، بلکه، چنان که پیش‌تر اشاره شد، در اخلاق حرفه‌ای سه عرصه مخاطبان اصلی‌اند: ۱. بُعد فردی هنرمند به عنوان انسانی اخلاق‌گرا؛ ۲. بُعد شغلی هنرمند، به عنوان یک هنرمند حرفه‌ای و پُراحساس با آرمان‌های بلند ملی و دینی؛ ۳. جامع هنری کشور (متشکل از نهادهای آموزشی، پژوهشی، مدیریتی، و عرضه‌کنندگان) دارای هویتی مستقل، فرهنگ‌ساز، و تصمیم‌آفرین. مسئولیت‌های اخلاقی هنرمند در قبال جامعه و بایسته‌های یک هنرمند در هر سه عرص پیش‌گفته از منظوم اخلاق حرفه‌ای هنرمند و جامع هنری است. در اینجا بد نیست به بخشی از فتوت‌نام بنایان اشاره نماییم تا روشن شود که این ابعاد چقدر گسترده بوده است. هنرمند معمار پس از طی طریق و پشت سر گذاشتن مراحل شاگردی در انتهای کار باید پس از تعلیماتی که از متون فتوت‌نامه اخذ کرده دارای خصوصیات و ویژگی‌هایی باشد که شرط ورود به عرص هنر است. این شرایط را به نقل از فتوت‌نامه بیان می‌کنیم: گر پرسند که چند حکم باشد، بنایی را بگو که ده حکم است: اول آنکه هر صبح که برخیزد از علم شریعت و طریقت باخبر باشد تا استادی او را مسلّم باشد؛ دویم، هر کس را درخور حوصله و توانایی کار فرماید؛ سیم، با سخاوت و خیر باشد؛ چهارم، در کار خود استاد باشد و آنچه را که انجام دهد چنان باشد که از برای خود نماید؛ پنجم، با همه کس به خلق نیکو پیش آید؛ ششم، تنگ‌حوصله نباشد؛ هفتم، فقیردوست باشد؛ هشتم، کاریگران و زیردستان خود را عزیز دارد؛ دهم، آنکه در کنار خود چست و چالاک باشد. اگر پرسند که کدام خصلت بنایان بیشتر به کار آید، بگو حیا؛ چراکه حیا و چشم پاک داشتن از خصلت‌های جوانمردان است و به‌خصوص بنایان را به کار آید که چون بر کار بالا روند چشم پاک دارند و در خانه دیگران ننگرند و چون ناخواسته عورت دیگران بیند چشم بسته دارد و هرگز چون بر کار باشد به اطراف ننگرد و آنچه بیند چشم پوشد. اگر پرسند که چون به سر کار روی کدام آیه از کتاب خدا را قرائت کنی، بگو که این کلام خداوند را که فرماید: «لیس للانسان الّا ما سعی.» (خان‌محمدی ۱۳۷۱: ۱۴) همچنین دربار آداب معنوی تعلیم و تعلّم (رابط استاد و شاگردی) هانری کربن می‌نویسد: سیر در وظایف استاد و شاگرد نسبت به یکدیگر می‌تواند موضوع اعطا و اخذ، سازندگی نفسانی، و پیراستن درونی شاگرد از کدورت دنیایی، و سر زدن روح خدایی در شاگرد، و، به تبع آن، فراگیری صناعت است. از وظایف استاد و شاگرد نسبت به یکدیگر همان گونه که سهروردی در فتوت‌نام خویش چنین ذکر کرده: استاد همواره باید در اندیش شاگرد باشد. اگر از شاگرد در پیمودن راه خطایی سر زد، در حالی که استاد سر به زیر دارد، بگوید این خطا از تو به سهو در وجود آمد، در هر مقام که باشی، مرا حاضر دان. دید دل و چشم و گوش و خاطر و همت ما سوی توست، و در هر مقام که باشی، به حرکات تو واقفم. اگر استاد هم این دوستی را نداشته باشد، استاد نیست. استاد باید همواره در اندیش آموزش شاگرد باشد تا خود شاگرد نیز به مرحل استادی برسد. استاد باید دست سخاوت به شاگردان داشته باشد و از هیچ چیز به ایشان مضایقه نکند. استاد باید شاگرد را به نحوی تربیت کند که اگر آن‌ها هم روزی، به سهم خود، مأموریتی یافت بتواند از عهد آن برآید. و، بالاخره، در هیچ لحظه، به‌خصوص در هنگام نماز و عبادت، شاگرد را از نظر دور ندارد و از خدا خواهد که نور ایمان را به قلب وی بتاباند. (کربن ۱۳۸۳: ۵۶)