بازیابی یک واقعه

کتاب بازیابی یک واقعه اثر علیرضا کمری، کتابچه مرحوم خانلرمیرزای احتشام‌الدوله در باب جنگ ایران و انگلیس در محمره است.

در طی دو قرن اخیر، آمد و شد بیگانگان، دست‌اندازی‌ها و سلطه‌جویی‌هایشان در خطۀ خوزستان و خرمشهر، محل تأمل و توجه فراوان است. بازیابی واقعه سال 1273 ه. ق. در این منطقه و بررسی اوضاع و احوال سیاسی، اجتماعی اوایل سلطنت ناصرالدین شاه قاجار مورد توجه قرار گرفته است. سبک و سیاق این کتاب از جهت نثر ترکیبی، از نوع گفتار و محاوره و کتاب آن دوره است که شیرینی خاص به اثر بخشیده است.

ناصرالدین شاه قاجار به قصد تثبیت حاکمیت ایران بر هرات به محمره لشکر می‌کشد و حسام‌السلطنه را بر انجام این مأموریت می‌گمارد. حسام السلطنه شهر را به تصرف خویش در می‌آورد. اما در پی این ماجرا، دولت انگلستان، در ظاهر به منظور احقاق حق افغان‌ها و انصراف دولت ایران از تصرف هرات، بوشهر و خرمشهر را با اشغال کشتی‌های جنگی و سپاهیان خود به در می‌آورد. تصرف خرمشهر یک ماه پس از فتح هرات، توسط قشون ایران و عزیمت قوای انگلیس، و اشغال خرمشهر یک ماه پس از تسلط نیروهای انگلیسی بر بوشهر صورت گرفته است. این نبرد از آغاز درگیری تا هنگام اطلاع از مصالحه یک هفته به درازا کشیده است.

بریده‌ای از کتاب بازیابی یک واقعه

آگاهی و وقوف بر این ماجرا، گرچه باعث تأسف و تلخ‌کامی خواننده می‌شود، اما اندیشه و تأمل در علل و پیامدهای این واقعۀ به ظاهر ناچیز «گذشته»، در فهم «حال» و تدارک و تمهید «آینده» به‌کار می‌آید. بی‌تردید، این بررسی، از برای خواننده‌ای که شاهد و آگاه بر جان‌فشانی‌ها و فداکاری‌های مدافعان سال‌های دفاع مقدس بوده و چندی این «شهر آسمانی» را «خونین‌شهر» دیده یا خوانده است، تأثیر و احساسی دیگر خواهد انگیخت و بینش و برداشتی از «درس‌های تاریخی» ‌ آن بدو خواهد نمود. در این میان، اگر قضاوت وجدان و حس غیرت دینی ملی، سستی نابخردانه و شاید گریز ناگزیر قشون ایران را در هنگامۀ سال 1273 ه. ق، به افسوس و تلخی فرایاد آورد، به یقین، در برابر عظمت حماسۀ مردان در ایام جنگ ناخواسته، از روی فخر و سربلندی، زبان به سپاس و آفرین خواهد گشود و یاد همیشه ماندگار شهر خرم خون خرمشهر و حیات دیگر بارۀ آن را به خاطر خواهد سپرد.