واژگان و اصطلاحات فرهنگی

کتاب حاضر، پژوهشی است در مبانی فرهنگ و هنر اسلامی که این‌بار به واژگان و اصطلاحات فرهنگی اختصاص دارد. نویسنده مجموعه حاضر را که به صورت مقاله گرد آورده است، در هجده مدخل تدوین کرده است. مجموعه حاضر در حقیقت دایره‌المعارف واژگانی هنر و فرهنگ اسلامی است که به برخی از واژگان تخصصی هنر و فرهنگ اسلامی تخصیص یافته است. این اصطلاحات در حقیقت از نیمه‌های دهة 1960 که ساختارگرایی و تئوری نقد هنری مبتنی بر آن به شکلی همه‌گیر در عرصة هنر و ادبیات رواج یافت، فراگیر شده است.

ازبرخی از مفاهیم و واژگان و اصطلاحات پیوسته به این نظریات هم معانی تازه و مضاعف پیدا کردند و یکی از بحث‌انگیزترین نحله‌های معانی فکری و فلسفی جدید را پدید آوردند. در دو دهة پایانی قرن بیستم،‌ جهان ناظر یک دگرگونی بزرگ در تئوری هنر و ادبیات بود و در دایرة اندیشگی انسان، مطالعات ادبی و هنری به نحوی اجتناب‌ناپذیر به محورهای فلسفی،‌ فرهنگی، سیاسی و اجتماعی در آمیخت. همگام با این تحولات، واژگان و اصطلاحات فرهنگی نیز ضمن یافتن شاخصهای ساختی عمیق، مرزها و فاصله‌ها را در نور دیدند،‌ به انحاء گوناگون در سطح دانش جهانی مورد استفاده قرار گرفتند و در شکل بخشیدن به فرهنگی که می‌توان با قید احتیاط آن را فرهنگ جهانی نامید نقشی برجسته ایفا کردند. گستردگی دامنه معنای واژگان امروز، نمایشگر تطور ذهنیت انسان در گذر زمان و بیانگر طبیعت تکامل‌پذیر انتقادی است، اما طبیعت این واژگان به گونه‌ای است که اگر تمام وجوه آن شناخته نباشد،‌ نمی‌توانند در کل ادراک، روشنی پدید آورند و کارکرد درست خود را پیدا کنند. یکی دیگر از ویژگیهای این واژگان آن است که مراحل و مدارج گذر در مطالعات ادبی و هنری را هم نمایندگی می‌کنند و ضمن مطرح ساختن مفاهیم تازه در عرصه‌های فرهنگی، از توان در برگیری مفاهیم سنتی نیز برخوردارند. با این بحث،‌ کتاب حاضر مجموعه‌ای است از این واژگان به صورت تفصیلی مورد توجه قرار گرفته و به صورت مقاله‌وار آورده شده است. اصطلاحات و واژگان مورد بحث در این کتاب عبارت‌اند از گفتمان، ریتوریک، خرده فرهنگ، فمینیسم، بینامتنیت، کیج کمپ، پسا استعمارگری، پست کلونیالیسم و … که به صورت دایره‌المعارف آورده شده است.

بریده‌ای از کتاب واژگان و اصطلاحات فرهنگی

از نیمه‌های دهه ۱۹۶۰ که ساختارگرایی و تئوری نقد هنری مبتنی بر آن به شکلی همه‌گیر در عرصه هنر و ادبیات رواج یافت. برخی از مفاهیم و واژگان و اصطلاحات پیوسته به این نظریات هم معانی تازه و مضاعف پیدا کردند و یکی از بحث‌انگیزترین نحله‌های فکری و فلسفی جدید را پدید آوردند. در دو دهه پایانی قرن بیستم جهان ناظر یک دگرگونی بزرگ در تئوری هنر و ادبیات بود و در دایره اندیشگی انسان مطالعات ادبی و هنری به نحوی اجتناب‌ناپذیر به محورهای فلسفی فرهنگی، سیاسی و اجتماعی آمیخت. همگام با این تحولات واژگان و اصطلاحات فرهنگی نیز ضمن یافتن شاخص‌های ساختی عمیق، مرزها و فاصله‌ها را در نوردیدند به انحاء گوناگون در سطح دانش جهانی مورد استفاده قرار گرفتند و در شکل بخشیدن به فرهنگی که می‌توان با قید احتیاط آن را فرهنگ جهانی نامید نقشی برجسته ایفا کردند. گستردگی دامنه معنای واژگان فرهنگی، امروز نمایشگر تطور ذهنیت انسان در گذر زمان و بیانگر طبیعت تکامل‌پذیر تفکر انتقادی است؛ اما طبیعت این واژگان به‌گونه‌ای است که اگر تمام وجوه آنها شناخته نباشد نمی‌توانند در کل ادراک روشنی پدیدآورند و کارکرد درست خود را پیدا کنند یکی دیگر از ویژگی‌های این واژگان آن است که مراحل و مدارج گذر در مطالعات ادبی و هنری را هم نمایندگی می‌کنند و ضمن مطرح ساختن مفاهیم تازه در عرصه‌های فرهنگی از توان در برگیری مفاهیم سنتی نیز برخوردارند.