پرسش از ماهیت مدرنیته در ایران

دکتر موسی نجفی اصفهانی یکی از نویسندگان کتاب در مقدمه یادآوری کرده که «ترکیب و ماهیت مباحث کتاب مانند مجموعه مولفه ها در حوزه بین رشته ای قرار دارد و شامل مباحثی در حوزه تاریخ تحولات سیاسی، اندیشه سیاسی و فلسفه می باشد. وی همچنین می نویسد: «آنچه مسلم است مبحث مدرنیته چه در بعد نگرش و ساحت غرب و چه از منظر مدرنیزاسیون و یا حتی نگرش بومی به تجدد، از مباحث پیچیده و بسیار عمیقی است که بیش از یک قرن ذهن ایرانیان و حتی سایر جوامع اسلامی و شرقی را نیز به خود معطوف داشته است و متاسفانه علیرغم گذشت این فاصله نسبتا طولانی در برخی حوزه های فکری حتی صورت مساله نیز به درستی و در ابعاد علمی و واقعی اش تبیین نشده است. این موضوع مهم به خصوص در کشور ما با دو پدیده استعمار خارجی و استبداد شبه مدرن در دوران پهلوی قرابت یافت که شناخت آن را از حوزه های اجتماعی و حتی فکری صرف به حوزه های سیاسی نیز تسری داده، بحث پیرامون آن را در دوران بعد از انقلاب اسلامی نیز همچنان جذاب و مهم نمایان ساخته است. این اهمیت تا آنجا ادامه می یابد که امروز در کمتر حوزه فکری و سیاسی و اجتماعی و ملی می توان وارد شد و از ابعاد و اثرات این بحث اثری ندید. لذا تلاش دوستان و محققین این اثر نیز بیشتر فتح باب نمودن و طرح درست صورت مساله است تا جواب دادن و ارائه طریق داشتن. آنچه مسلم است این صورت مساله نه تنها گذشته و حال ما را واضح تر نمایان می کند، بلکه افق آینده را نیز می تواند روشن تر و شفاف تر نشان دهد و حاصل آن، ضرورت تفکر و تعمق بیشتر در مسائلی است که بیش از آنکه مربوط به بیگانه باشد مربوط به سرنوشت خود ما است.»

این اثر، مجموعه مقالاتی از دکتر موسی نجفی، دکتر علیرضا ذاکر اصفهانی، دکتر جمیله علم الهدی، داوود مهدوی زادگان، فرخ امه طلب و زنده یاد دکتر محمد مددپور است که پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی آن را تدوین و انتشارات سوره مهر آن را منتشر کرده است.

بر اساس مطالب کتاب، پرسش از ماهیت مدرنیته حاصل تحقیق و مباحثات مشترک بخش پژوهشی گروه اندیشه سیاسی اسلام، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی است. طی چند سال گذشته کار علمی این گروه در مجموعه چهار جلدی مولفه ها منتشر شده است. مولفه های اندیشه سیاسی امام خمینی، مولفه های غرب گرایی در ایران، مولفه های هویت ملی و مولفه های تجدد در ایران، عنوان مجموعه های این کتاب را تشکیل می دهند.

از آنجا که مباحث مربوط به تجدد، دامنه وسیعی پیدا کرده و نقد و بررسی های فراوانی را نیز در پی داشته است، اعضای حلقه پژوهشی، بحث مدرنیته و غرب را به طور منطقی در میزگردهایی طرح کرده و هر یک از محققین در این باره مواردی را به بحث و نظر گذاردند.

در این کتاب شش نظریه درباره ماهیت مدرنیته در ایران مطرح شده است که این نظریه ها عبارت اند از: نظریه «مواجهه فعال انتقادی مقاومت آمیز»، نظریه «خلع و لبس، لبس بعد از لبس»، نظریه «مدرنیسم اسلامی چونان دیالکتیک و سنتز نظری»، نظریه «نسبت، استخدام و تحول مفاهیم مدرن»، نظریه «اضطرار»، نظریه «انقسام تصرف بر اساس نظرات ملاصدرا».

همچنین این اثر دارای چهار فصل است که در فصل اول آن، شش نظریه درباره مدرنیته در ایران صحبت شده است و در فصل دوم نویسندگان با نگاهی انتقادی به چند نظریه درباره نقد جوهر مدرنیته پرداخته اند. فصل سوم نوشتاری با عنوان درباره پرسش از ماهیت تجدد در ایران از نویسندگان به نگارش درآمده و در فصل آخر نیز مطالبی راجع به انقلاب اسلامی و چالش های فکری معاصر گفته شده است.

بریده‌ای از کتاب پرسش از ماهیت مدرنیته در ایران

«پس از طرح و نقد برخی از نظریه های به وجود آمده و گفته شده در چند میزگرد، برخی مباحث مطرح دیگر را هم در این محدوده فکری مورد توجه قرار داده و به خصوص به بررسی دیدگاه های متفکر معاصر، دکتر رضا داوری اردکانی، پرداختیم. در ادامه کار قصد پرداختن به سایر حوزه های فکری را هم داشتیم و مطالب ارزنده دیگری نیز آماده شد که ناگهان ضایعه فوت دوست دانشمند و متفکر عالی قدر، دکتر محمد مددپور، و سنگینی فقدان وی برای مدتی کارهای علمی دوستان گروه را متوقف کرده، تحت الشعاع خود قرار داد و در نهایت با توجه به نزدیکی برگزاری همایش بزرگداشت مرحوم مددپور، قسمت های اولیه کار را به سرعت جمع آوری کرده و سعی شد بخش اول تحقیق در این مقطع زمانی به این بهانه منتشر گردد.»