نویسندگان «شخصیت‌های مانا»:اسناد دور ازدست پژوهشگران خاک می‌خورند

خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب_ الناز رحمت نژاد: ۲۴ آبان در سال ۱۳۷۲ به عنوان روز «کتاب، کتابخوانی و کتابدار» در تقویم رسمی کشور ثبت شده است. نخستین هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران در روزهای چهارم تا دهم دی آن سال با پیام مقام معظم رهبری برگزار شد و امسال سی و یکمین دوره این رویداد در حال برگزاری است.

به همان اندازه که می‌توان از کتاب بهره گرفت، ممکن است در معرض آفت ها و خطرهای نوشته‌های سست و بیمار و مسموم و انحرافی هم قرار گرفت. راه دادن کتاب‌های ناسالم به مدرسه‌ها و خانه‌ها، در واقع مسمومیت فکری و اخلاقی نسل ما را به دست خودمان فراهم می‌آورد، مجموعه کتاب‌های شخصیت‌های مانا که به شرح حال، فعالیت‌ها، آرا و اندیشه‌ها، آثار و دیگر تکاپوهای زندگی شخصیت‌های مشهور و یا کم آوازه پرداخته است از مجموعه‌هایی است که می‌توان با بهره گیری از آنها الگوهای مثبتی را به نسل جوان معرفی کرد. این‌مجموعه توسط انتشارات سوره مهر منتشر می‌شود.

در آستانه سی‌ویکمین هفته کتاب در یک‌بعد از ظهر آبان‌ماهی محفل گپ و گفتی را در خبرگزاری مهر تدارک دیدیم تا محمد قبادی دبیر گروه پژوهشی شخصیت‌های مانا و محمد جعفر بگلو و صادق حجتی از نویسندگان مجموعه کتاب‌های شخصیت‌های مانا برای گفت‌وگو راجع به تأسیس گروه پژوهشی شخصیت‌های مانا و چالش‌های پیش روی نویسندگان شرح حال نویسی شخصیت‌ها دور هم جمع شوند.

در ادامه مشروح گزارش این گفت‌وگو را می‌خوانیم:

* آقای قبادی در ابتدای بحث بفرمائید گروه پژوهشی شخصیت‌های مانا چه سالی، توسط چه کسانی و با چه اهدافی تأسیس شد؟

سال ۱۳۸۸ من، جعفر گلشن روغنی، اکبر خوش ذات، جواد کامور بخشایش و یحیی آریا بخشایش در دفتر ادبیات انقلاب اسلامی به واسطه تجربه‌ای که در فرهنگ ناموران معاصر ایران داشتیم در حوزه تک نگاری و شرح حال نویسی کار را شروع کردیم و حاصل آن چاپ ۳۵ جلد کتاب با عنوان «شخصیت های مانا» شد.

سال ۱۳۹۵ ده عنوان از این کتاب‌ها رونمایی شد. کار را ادامه دادیم، کتاب‌ها به ۳۵ جلد رسیدند و در حال حاضر سی و ششمین کتاب از مجموعه شخصیت‌های مانا که زندگی، آثار و اندیشه مرحوم خلیل عمرانی است را برای صفحه آرایی و چاپ فرستادیم. ان شاالله سعی داریم این مجموعه را به ۵۰ تا ۱۰۰ جلد برسانیم.

* ۳۵ جلد کتاب شخصیت‌های مانا شرح حال نویسی کدام شخصیت‌ها است؟

سید احمد خمینی، سید محمدعلی داعی الاسلام، غلامرضا سعیدی، مجید شریف واقفی، سید جعفر شهیدی، طاهره صفارزاده، سید حسین طباطبایی قمی، سید محمد فرزان، بهاالدین محلاتی، سلمان هراتی، قیصرامین پور، بانو امین، برادران نخجوانی، حسن حبیبی، سید حسین خدیوجم، خان زائر خضر، ستارخان، سید حسین فاطمی، سید علی اکبر فال اسیری، حسین محبوبی اردکانی، روح الله کمالوند، سید کریم امیری فیروزکوهی، عبدالحسین حائری، یحیی ذکاء، علی اکبر فیاض، نصرالله مردانی، مشفق کاشانی، غلامعلی بایندر، منوچهر ستوده، کاظم مدیر شانه چی، حسین منزوی، عبدالحمید دیالمه، موسی عمید زنجانی، ابوالقاسم سحاب و مجتبی مینوی از جمله شخصیت‌هایی هستند که زندگی نامه و شرح حال آنها نوشته و چاپ شده است.

* برای انتخاب شرح حال نویسی شخصیت‌های مانا چه ملاک‌هایی داشتید؟

شخصیت‌های مانا از چند جهت برای ما اهمیت دارد. جامعه هدف ما جوانان علاقه‌مند به تاریخ است. سعی کردیم با مجموعه کتاب‌های شخصیت‌های مانا از این شخصیت‌ها به عنوان الگوی مثبت استفاده کنیم و تاریخ را از منظر شخصیت‌ها به جوان‌ها معرفی کنیم. این الگو سازی برای جامعه خیلی مفید است.

شخصیت‌ها را از حوزه‌ها و طیف‌های مختلف که از ویژگی‌هایی از جمله تأثیرگذاری اجتماعی، فکری و سیاسی در حوزه کاری خود برخوردار بودند، انتخاب کردیم. روی شخصیت‌هایی دست گذاشتیم که در مورد آنها اطلاعات به صورت جمع بندی وجود نداشت و کتابی هم چاپ نشده بود یا اگر چاپ شده بود مورد پسند جوان امروز نبود.

* شخصیت‌های مانا در چه حوزه یا حوزه‌هایی شاخص و سرآمد هستند؟

طیف گسترده‌ای از شخصیت‌ها در حوزه‌های مختلف داریم. شخصیت‌های ادیبی مثل مجتبی مینوی، شاعر مثل حسین منزوی، سیاسی مثل عبدالحمید دیالمه و اسوه مقاومت مثل شهید بایندر که در مقابل انگلیسی‌ها ایستاد را داریم.

* آقایان محمد جعفر بگلو نویسنده کتاب عبدالحمید دیالمه و صادق حجتی نویسنده کتاب ابوالقاسم سحاب در جلسه حضور دارند. بد نیست این‌سوال را از هر دو داشته باشیم که در سیر تألیف و گردآوری منابع و اطلاعات با چه چالش‌هایی مواجه بودید؟

بگلو: بهره گیری از اسناد از چالش‌های بزرگ حوزه تحقیق و پژوهش است. با وجود اینکه تعداد مراکز اسنادی در کشور ما زیاد است اما دسترسی به اسناد به راحتی انجام نمی‌شود و پژوهشگر معمولاً برای دسترسی به اسناد با سختی مواجه است.

من با این مشکل مواجه بودم. دسترسی به اسناد شخصیت‌ها مشکل تر است. دسترسی به پرونده مبارزاتی آنها در ساواک به راحتی نیست و باید اطلاعات را از طریق خانواده و نهادهای مختلف به دست آورد. هر چند من با همکاری‌هایی که صورت گرفت توانستم به بخشی از اسناد شهید دیالمه دست پیدا کنم، اما می‌شد از اسناد بیشتر هم استفاده کرد. اگر مراکز اسنادی عنایت ویژه داشته باشند و اسناد و مدارک را در اختیار پژوهشگر بگذارند، اتفاقات مبارکی خواهد افتاد. اسناد در آرشیوها خاک می‌خورند و کمتر به متن پژوهشی یا متنی که در اختیار مخاطب قرار بگیرد، تبدیل می‌شوند.

حجتی: محقق خون دل می‌خورد تا منبعی را در مورد شخصیت‌ها جمع آوری کند. در تاریخ ما انقطاع نسلی چه در حوزه سیاست چه در حوزه فرهنگ و اقتصاد همیشه گریبان گیر بوده است. کمتر خانواده‌ای پیدا می‌شود که مثلاً سومین نسلش دنباله رو یک کار و ایده باشد. متاسفانه این روزها خانواده‌ها با میراث علمی و فرهنگی شخصیت‌های مانا خیلی ملاطفت آمیز برخورد نمی‌کنند.

*جناب بگلو برای نوشتن کتاب عبدالحمید دیالمه علاوه بر مصاحبه از خانواده این شهید، از چه منابع دیگری استفاده کردید؟

بگلو: مشروح مذاکرات مجلس از منابعی بود که در کتاب دیالمه از آن استفاده کردم. دیالمه نماینده مجلس شورای اسلامی بود و متن مشروح مذاکرات او در اختیارم قرار گرفت و توانستم از آن استفاده کنم.

* آقای قبادی، وقتی کتاب‌های مجموعه را باز می‌کنیم، پیش از ورود به بدنه و فصل اول، با نقد و بررسی منابع مواجه می‌شویم. کارایی این قسمت چیست؟ نقد و بررسی منابع برای مخاطبان مجموعه لزومی دارد؟

قبادی: هدف از این بخش این است که منابع بیشتری معرفی کنیم و بگوییم پیش از این کارهایی انجام داده‌اند. در یکی دو سطر هم این منابع معرفی شده را نقد مثبت و منفی کرده‌ایم. در واقع خواستیم انصاف و امانتداری پژوهشی ارائه بدهیم و بگوییم در کتاب خود از این منابع بیشترین بهره را برده‌ایم. منابع ما در شخصیت‌های مانا علاوه بر مصاحبه شفاهی از خانواده، کتابخانه ای و اسنادی بوده است.

* یک‌سوال هم برای پایان‌بحث! بین این شخصیت‌های مانا، مهجورترین شخصیت کدام بود؟

حجتی: شخصیت‌های برجسته ما مشهور مهجور هستند.

قبادی: همه شخصیت‌های ما شناخته نشده و مهجور هستند.

بگلو: عبدالحمید دیالمه از لحاظ فکری از شخصیت‌های مهجور در تاریخ معاصر است. در کتاب تلاش کردم مبارزات سیاسی و اندیشه و مشی فکری دیالمه شناخته شود. دیالمه در مبارزات انقلاب در دانشگاه فعالیت‌های زیادی داشته و ۲ بار توسط ساواک دستگیر شده است. مواجهه دیالمه با سازمان مجاهدین خلق قبل از انقلاب و مواجهه وی با بنی صدر و میرحسین موسوی خیلی مهم است. من در کتاب سعی کردم از تاریخ پریشی پرهیز کنم و دیالمه را متناسب با زمان خودش نه متناسب با امروز معرفی کنم.